Պարսհակայ գրող Զոյա Փիրզադի «Չասված խոսքերը» (պարսկերեն բնագրի վերնագիրը՝ «Լույսերը ես կհանգցնեմ») Իրանի Աբադան քաղաքում բնակվող միջին խավի հայ ընտանիքի մասին է։ Պատմությունը պատմում է տնային տնտեսուհի Կլարիսը, որի ամուսինը՝ Արտուշը, նավթային ընկերությունում է աշխատում, դինջ ու անտարբեր, քաղաքական հովերով տարված մեկն է։ Երեք երեխաների խնամքով ու տնային գործերով հիմնականում զբաղվում է Կլարիսը, որը նաև պետք է հասցնի մոր ու քրոջ հետ լեզու գտնել, ընկերուհու խաթրը չկոտրել, լավ հարևանություն անել։
Կլարիսի՝ սովորական տնային տնտեսուհու կյանքը խառնվում է իրար, երբ իրենց դիմացի մայթին հայտնվում են նոր հարևանները՝ մի արիստոկրատ տատիկ իր կանաչաչյա որդու և դպրոցական թոռան հետ։ Փիրզադը վարպետորեն ստեղծում է խիստ բարդ ու խճճված հարաբերություններ վեպի գործող անձանց միջև, ու ընթերցողն այդ ամենին ծանոթանում է Կլարիսի տեսանկյունից։
Կլարիսի կերպարի շնորհիվ կոտրվում է տնային տնտեսուհիների մասին բազմաթիվ կարծրատիպեր։ Վեպում Կլարիսը բոլորի հետ լեզու գտնողի, բոլորին հաշտեցնողի ու որևէ բան համոզողի դեր է կատարում։ Օգնության համար նրա մոտ են վազում բոլորը՝ ամուսինը, երեխաները, ընկերուհին, անգամ դիմացի հարևանը։ Բոլորին օգնելով՝ Կլարիսը մոռանում է իր մասին, բայց նաև հոգնում է, մի օր ափերից դուրս է գալիս ու սկսում պահանջել, որ նաև իր ցանկությունները հաշվի առնվեն։
Վեպը կարդալիս հաճախ գլխացավ էի ունենում։ Կարծում եմ՝ հենց գլխացավ առաջացնելու ունակությունը գրքի ամենաուժեղ կողմն է։ Քանի որ այն պատմվում է տնային տնտեսուհի Կլարիսի տեսանկյունից, ընթերցողը նաև առաջին ձեռքից իմանում է, թե ինչ է նշանակում տնային տնտեսուհի լինել։ Կլարիսի ուշադրությունն ամեն վայրկյան որսում է շրջապատում բացարձակապես ամեն ինչ․ հատակին փշուր կա, պետք է մաքրել, ամուսինը հետը խոսում է, երեխաներն ինչ-որ բան են ուզում կամ կռվում են, հյուրեր են գալիս, պետք է հասցնել, պետք է միաժամանակ նաև ընթրիքը սարքել, հեռախոսին պատասխանել, սեփական մտքերը կառավարել, հույզերը զսպել։ Սովորական ընթերցողի մոտ այս ամենից գլխացավ է առաջանում, իսկ տնային տնտեսուհի էսպիսի հսկայական աշխատանք կատարելու վարպետ է, մի վարպետ, որի հմտությունները ոչ ոք չի գնահատում։
Երբ պատվիրում էի գիրքը, մտածում էի՝ անգլերեն կարդամ, որովհետև, միևնույն է, հայերենն էլ թարգմանություն կլինի․ ի՞նչ տարբերություն։ Ի վերջո, Մերձավոր արևելքում տեղի ունեցող բազմաթիվ վեպեր եմ կարդացել անգլերեն, Փիրզադի «Չասված խոսքերը» դիտարկում էի որպես դրանցից մեկը։ Բայց Փիրզադի վեպը իմ կարդացած անգլերեն գրքերից ամենահայկական գիրքն է, ու անգլերեն կարդալը սխալ էր թվում, այն աստիճանի, որ ուզում էի վերջացնելուց հետո մի անգամ էլ հայերեն կարդալ, մինչև որ իմացա, որ հայերեն թարգմանություն, ցավոք, չկա։ Բայց գիրքը հայ ընթերցողի համար է գրված․ այնտեղ չի ասվում, թե Հովհաննես Թումանյանն ու Սայաթ-Նովան ովքեր են, «բարև» բառը չի թարգմանվում, չի բացատրվում, թե հալվան ինչ է (շատ ուշ միայն նկատեցի, որ հատուկ ոչ հայ ընթերցողի համար գրքի վերջում բառարան կա)։
Ու քանի կորոնավիրուսը գնալով ավելի է հետաձգում Հայաստան գալս, իմ՝ ձեռք բերվելից հայերեն գրքերի ցանկին ավելանում են նաև Զոյա Փիրզադի երկու գրքերի հայերեն թարգմանությունները։
