Էնջըլը գրեց, թե՝ քեզ գրքեր եմ բերում։ Հարցրի՝ ինչ գիրք։ Պատասխանեց՝ որ չիմանաս, չի՞ լինի։ Չէ, չի լինի։ Մինչև հեղինակի կենսագրությունը չկարդամ, չիմանամ հեղինակն առավոտը զարթնելիս ինչ է մտածում, մինչև Գուդրիդսի գնահատականները չստուգեմ, հինգաստղանի ու միաստղանի ռիվյուները չկարդամ, չնայեմ ընկերներիցս ում է դուր եկել, ում՝ չէ, ով է կարդացել, ով է ուզում կարդալ, հարցազրույցներ չլսեմ, չեմ կարդա։ Ասաց՝ Վալերիա Լուիզելիի «Դեմքեր ամբոխի մեջ»։ Ընտիր։ Գրքի գոյության մասին վաղուց գիտեի։ Մեքսիկացի Լուիզելիին դեռ 2016 թ․ Լուիզիանայի գրական փառատոնի ժամանակ էի տեսել։ Կարդացել էի նաև «Ատամներիս պատմությունը» գիրքը․ զվարճալի պատում մի կերպարի մասին, որ հայտնի մարդկանց ատամներ էր հավաքում։ «Դեմքեր ամբոխի մեջն» էլ վաղուց էի փնտրում։ Ուղղակի էն ժամանակ գրախանութներում չկար, էդպես էլ մտքիցս թռավ։
Սրճարանում Էնջըլը պայուսակից հինգ գիրք հանեց։ Երկուսն իմն էր՝ վերադարձնում էր։ Երկուսը շվեդ գրողի կոմիքսներ էին, մեկը կարդացի, դուրս չեկավ, մյուսը չբացեցի։ Երրորդն էլ «Դեմքերն» էր։ Ասաց՝ լավն է, բայց շատ դանդաղ է կարդացվում։
Ու իրոք, 150 էջանոց գիրքը երկու շաբաթում հազիվ վերջացրեցի։ Բայց նրանից չէր, որ վատն էր կամ ծանր էր։ «Դեմքեր ամբոխի մեջն» էն գրքերից էր, որ ամեն նախադասությունը մի քանի անգամ ես կարդում, որովհետև էնքան սիրուն է գրել, որ ափսոսում ես հաջորդ նախադասությանն անցնել։
Գիրքը զուգահեռ մի քանի պատմություն ունի։ Մեխիկոյում ապրող երիտասարդ կինը պատմում է Նյու Յորքում ապրած իր երիտասարդությունից, որտեղ փորձում է մեքսիկացի բանաստեղծ Ջիլբերտո Օուենի բանաստեղծություններն անգլերեն թարգմանել ու տպագրել։ Մյուս պատմությունը մետա-վեպն է, որտեղ պատմողը վերլուծում է գրելու ընթացքը, ընդգրկում նաև ամուսնու հետ զրույցները և Նյու Յորքի պատմության մասին նրա մեկնաբանությունները։ Ավելի ուշ միանում է նաև Ֆիլադելֆիայի՝ Օուենի պատմությունը։ Ու այստեղ է, որ անհետանում են իրականության ու հորինվածի, կյանքի ու մահվան, անցյալի ու ապագայի սահմանները։ Գրքի տարբեր կերպարներ ու պատմություններ ձուլվում են իրար, հետո առանձնանում, հետո նորից ձուլվում։ Որոշ կերպարներ ուրվական են դառնում, բայց երբեմն այնքան իրական ու շոշափելի, որ ընթերցողին թվում է՝ գոյություն ունեցող մարդիկ են, բայց նրանք պարզապես դեմքեր են ամբոխի մեջ, որ անցնում են մեր կողքով ու որոնց կենդանի կամ մեռած լինելը մենք հարցականի տակ չենք դնում։
Լուիզելիի «Դեմքեր ամբոխի մեջ» վեպը շատ էր տարբերվում «Ատամներիս պատմությունից»։ Ու երկուսն էլ հրաշալի ձեռագրեր են։ Լուիզելին նաև նրանով է հետաքրքիր գրող, որ ԱՄՆ-ի փախստականների ճամբարներում փախստականներին գրական ստեղծագործական դասեր է տվել։ Իսկ «Ատամներիս պատմությունը» գրել է Մեքսիկայում գործարանների աշխատողների համար՝ գլուխ առ գլուխ տալով նրանց, որ բարձրաձայն կարդան ու խորհուրդներ տան, ու հաջորդ գլուխները գրելիս հաշվի է առել նրանց կարծիքը։ Լուիզելին գրականությունը բարձրագույն կրթություն ստացած միջին խավի սեփականությունը չի դարձնում, այլ այն հանրայնացնում է, դարձնում բոլորինը։
