Սեր-ատելություն․ դանիերեն սովորելու իմ ուղին

Մի երկու խոսք դանիերենի մասին

Դանիերենը գերմանական լեզու է, ինչպես օրինակ անգլերեն ու շվեդերենը, բայց ունի որոշակի առանձնահատկություններ, որոնց պատճառով շատերը դժվարանում են այն սովորել։ Առանձնահատկություններից մեկն այն է, որ բաղաձայնները գնալով վերանում են այս լեզվում, ինչը լեզուն դարձնում է բավական դժվար հասկանալի․ բաղաձայնները սովորաբար լեզվի իմաստային կրիչներն են։ Դանիերենը երեսուն ձայնավոր ունի, որոնցից ոչ բոլորն են մեր ականջին ընկալելի։

Մեկ այլ առանձնահատկություն է գրավոր ու բանավոր լեզուների կիլոմետրերով հեռու լինելը։ Ուղղագրական կոնկրետ կանոններ չկան։ Ու դրա պատճառով լեզուն սովորելիս ոչ թե գրավորն ու բանավորն իրար լրացնում են, այլ կարծես սովորում ես երկու առանձին լեզու։

Այս ամենին գումարենք նաև, որ դանիերենը համարվում է «անհյուրընկալ» լեզու․ լեզվակիրներն օտար առոգանությունները դժվարությամբ են հասկանում։

Առաջին տարի․ մոտիվացիա ու դրա կորուստը

Իմ PhD-ի հայտարարության մեջ բազմաթիվ պահանջներից մեկն այն էր, որ հարմար թեկնածուն կա՛մ պետք է դանիերեն իմանա, կա՛մ այն սովորելու պատրաստակամություն ունենա։ Լեզուն ի՞նչ է, որ չսովորեմ։ Հարցազրույցի ժամանակ էդպես էլ ասացի, պատմեցի բազմաթիվ լեզուներ սովորելու փորձիս մասին ու կարծես բոլորին համոզեցի, որ վաղ թե ուշ սահուն խոսելու եմ դանիերեն։

Չորս տարի առաջ, երբ ոտք դրեցի Կոպենհագեն, առաջին բաներից մեկը, որ արեցի, լեզվի դասերին գրանցվելն էր։ Պիտի մի ամիս սպասեի մինչև սկսնակների հաջորդ խումբը բացվեր։ Այն ժամանակ մի ամիսը հսկայական ժամանակ էր թվում․ դանիերեն սովորելս ամբողջ մի ամսով հետաձգվում էր։ Հետո էլ պիտի արանքում ամառային արձակուրդ լիներ․ երկու ամիս էլ էստեղ ենք կորցնում։ Իսկ ես սարսափելի անհամբեր էի․ միամտորեն հավատում էի, որ մի տարում սահուն խոսելու եմ, ու այդ ընդմիջումներն այդ մի տարուց խլված ժամանակ էին։

Սկզբում այնքան էլ վատ չէր։ Դանիերենիս դասախոսը Ջուլին էր՝ սոցիոլեզվաբանության ուսանողուհի, որի համար դանիերենը որպես օտար լեզու դասավանդելը ոչ միայն աշխատանք էր, այլև հետազոտական պրոյեկտ։ Իսկ քանի որ կոնկրետ այդ լեզվի դպրոցը համալսարանի կազմում էր ու համալսարանի աշխատակիցների համար, նյութերը հենց դրան էլ հարմարեցված էին ու նույնքան փորձարարական էին, որքան Ջուլիի դասավանդման մեթոդները։

Ջուլին քերականություն գրեթե չէր բացատրում։ Կարծեմ իմ խմբեցիներից շատերը միայն մի քանի ամիս անց իմացան, որ դանիերենում գոյականները երկու սեռ ունեն։ Մինչ այդ չէին հասկանում, թե ինչու է մեկ մի, մեկ մեկ այլ անորոշ հոդ գործածվում։

Հենց սկզբից լսելու վարժությունները իրական խոսակցություններ էին, իսկ սկսնակի համար դրանք հասկանալը տաժանակիր աշխատանք էր։ Տնայինների վրա տանջվելուց հետո ի վերջո լսարանում նստում էինք սղագրությունը ձեռքներիս, բառ առ բառ անցնում վրայով ու մի կերպ գաղափար կազմում, թե Կարեն-Մարգարեթն ինչի մասին է խոսում։

Չնայած դժվարությանը, մոտիվացիաս չէր իջնում։ Տնայինները միշտ անում էի։ Գործիս տեղն էլ կոլեգաներս ինձ ամեն օր մի նոր բարդ բառ էին սովորեցնում, ու էդպիսով ավարտած չլինելով սկսնակների մակարդակը, գիտեի այնպիսի բառեր, ինչպիսիք էին «նյութափոխանակությունը» կամ «մոծակի խայթոցը»։

Մի անգամ ղեկավարիս փորձեցի դանիերեն մի երկու բառ ասել։ Չհասկացավ։ Հետո ասաց, որ ավելի լավ է ակադեմիական հաղորդակցությունը թողնենք անգլերեն։ Ու էդպես էլ երբեք նրա հետ դանիերեն չխոսեցի ու չեմ էլ խոսի։

Հենց դրանից հետո եկավ մի պահ, երբ սկսեցի աստիճանաբար ավելի հազվադեպ տնայիններս անել։ Իսկ երբ պարզեցի, որ խմբում միակ տնային անողը ես եմ, ընդհանրապես դադարեցրի։ Մեր փորձարար ուսուցիչն էլ տեմպերը դանդաղեցնում էր, տնայինները լսարանում էր անել տալիս ու անսահման ներողամիտ էր մեր ծուլության նկատմամբ։ Էստեղ հարկ է նշել, որ տնային չանելն ու ծուլանալն ինձ վրա շատ ավելի թանկ էր նստում, քան մնացած խմբեցիներիս. մի քանի ամիս անց շատերը դժվարությունից նեղվելով թողել էին դանիերենը, ու մնացել էինք ես ու գերմանախոսները։ Գերմանախոսները, գործածելով գերմաներենի իրենց գիտելիքները, ամեն ինչի տակից մի կերպ դուրս էին գալիս, իսկ ես գնալով հետ էի ընկնում ու դեմոտիվացվում։

Իսկ մեր ամբիոնը Կոպենհագենի համալսարանի ամենադանիախոս ամբիոնն էր։ Ես երևի առաջին օտարերկրացին էի, որին առանց լեզվի իմացության ընդունել էին։ Ընդունել էին ու չգիտեին՝ ինչ անել, որովհետև ամբողջ պաշտոնական նամակագրությունը դանիերեն էր։ Քարտուղարուհին էլ անգլերեն չէր խոսում։ Դրա համար ստիպված միշտ հետս թարգմանիչ էի տանում նրա հետ հաղորդակցվելու համար։

Լեզվի դպրոցը, որ հաճախում էի, «լեզվի զուգահեռ գործածման» քաղաքականություն էր որդեգրել։ Այսինքն, ողջ նպատակն այն էր, որ Կոպենհագենի համալսարանում անգլերենն ու դանիերենը գործածվեն որպես զուգահեռ աշխատանքային լեզուներ՝ իրավիճակից ելնելով մեկից մյուսն անցնելով։ Բայց մեր ամբիոնի հեչ պետքը չէր։ Երբ դեռ ընդամենը չորս ամիս էր, ինչ էնտեղ էի, մի անգամ նույնիսկ խնդրեցի, որ PhD ուսանողների հետ հանդիպումն անգլերեն անցկացվի, բայց կազմակերպիչը պնդեց, որ դանիերեն է լինելու։ Ես էլ վեր կացա ու ցուցադրաբար դուրս եկա լսարանից։ Ու էսպիսի իրավիճակներն էին, որ պարբերաբար կոտրում էին դանիերեն սովորելուս մոտիվացիան ու թշնամանք ձևավորում լեզվի նկատմամբ։

Բայց երբ արդեն ութ ամիս էր անցել, ու դանիերենիս գիտելիքները սկսնակից առաջ չէին անցնում, սկսեցի անհանգստանալ։ Հիշում եմ` ֆրանսերեն սովորելիս նույն ժամանակահատվածում արդեն B1 մակարդակի էի հասել։ Դանիերենի դեպքում երկրում ապրելու առավելությունն ունեի, բայց նույնիսկ ութ ամիս անց, երբ պատահական մարդ դանիերեն հարցնում էր «Անունդ ի՞նչ է», հարցը չէի հասկանում։ Իհարկե, էստեղ հարկ է նշել դանիերենի հնչյունաբանական առանձնահատկությունների մասին ու որ դանիացիները մյուս ազգերի համեմատ էլ ավելի շատ են վանկեր կուլ տալիս։ Ամեն դեպքում, պետք էր միջոցներ ձեռնարկել։

Հիշեցի, որ ֆրանսերեն սովորելիս օրվա հսկայական հատված անց էի կացնում ֆրանսերեն ֆիլմեր նայելով, երգեր լսելով ու գրքեր կարդալով։ Մտածեցի` մշակույթի նկատմամբ հետաքրքրվածությունը կօգնի, որ լեզուն ավելի լավ սովորեմ։ Ցուցակագրեցի բազմաթիվ դանիերեն գրքեր ու ֆիլմեր, փորփրեցի մի քանի լավ կատարողի։ Բայց նրանց մեծ մասը թղթին մնացին, իսկ հայտնաբերածս միակ լսվող դանիացի կատարողին ուղղակի լսում էի` առանց բառերի մեջ նորմալ խորանալու։

Երկրորդ տարի․ նոր լեզվի դպրոց

Մի տարի անց դեռ դանիերեն չէի խոսում։ Մեր ամբիոնում ես երևի յուրահատուկ բացառություն էի, որովհետև միակ ոչ դանիացին էի, որը դանիերեն չէր խոսում։ Կողքի ամբիոնում էլի կային ինձ նմանները, բայց մի տարի անց բոլորը սկսել էին ազատ խոսել, իսկ ես տեղում դոփում էի։ Մի կոլեգա` ավստրալացի Դեյվիդը, որը մեր ամբիոնում հայտնվել էր միայն դանիերեն սովորելուց հետո, ասում էր, որ իրեն երկու տարի պետք եղավ դանիերեն վարժ խոսելու համար։ Ինքս ինձ հանգստացնում էի. մյուս տարի երևի կստացվի։ Կոլեգաներիցս ոմանք արդեն թարս էին նայում։ Իսկ ֆրանսիացի մի կոլեգա, որը վարժ դանիերեն է խոսում ու դանիացու հետ է ամուսնացած, խորհուրդ տվեց դանիացի ընկեր ճարել։ Երբ նրան հարցնում էի` ոնց է դանիերեն սովորել, ասում էր` գործի էր ընդունվել, որտեղ ստիպված էր խոսել, էդպես սովորել է։

Ամիսներ անց ծանոթացա Մորթենի հետ։ Մեր հարաբերությունները հենց առաջին օրվանից անգլերեն էին ու երկուսուկես տարի անց անգլերեն էլ շարունակվում են։ Նույն այդ ֆրանսիացի կոլեգաս խորհուրդ տվեց մի օր կտրուկ որոշել դանիերենի անցնել ու միայն դանիերեն խոսել. ինքն էդպես է արել ամուսնու հետ։ Մորթենի հետ հազար անգամ փորձել ենք դանիերենի անցնել, ու դա միշտ մի քանի րոպե է տևել։ Շատ արագ կա՛մ ինքը, կա՛մ ես նորից անցել ենք անգլերենի։

Հենց Մորթենի հետ ծանոթանալու օրերին էր, որ համալսարանին կից լեզվի դպրոցում հանձնեցինք վերջնական քննությունը, որ տեղափոխվենք լայլ դպրոց։ Բավական բարձր միավորներ հավաքած, պետական փաստաթուղթը ձեռքիս տեղափոխվեցի ամենահեղինակավոր դպրոցը, որ էնտեղից չորրորդ մակարդակից շարունակեմ։ Էնտեղ փաստաթղթիս ուշադրություն չդարձրին, առանձին քննություն նշանակեցին։

Քննությունն ընդունող կինը հսկայական մարմին ուներ ու դեմքի արտահայտություն, որը ոչ մի տեսակի հույզ չէր հաղորդում։ Նրա կողքին ինձ զգում էի որպես մի խեղճ ու անօգնական  ճնճղուկ։ Թարս նայեց գրավորիս թե` քերականություն չգիտես։ Բանավոր հարցազրույցից հետո թե` անցյալ ժամանակը չգիտես։ Էստեղ հարկ է նշել, որ թեև գրավոր դանիերենում անցյալն ու ներկան իրարից տարբերվում են, բանավորում տարբերությունն այնքան նուրբ է հնչում, որ ինձ նման օտարերկրացիները ո՛չ լսում են, ո՛չ կարողանում են արտաբերել։ Ու զարմանալի զուգադիպությամբ ներկայիս գիտափորձերիցս մեկը հենց անցյալի ու ներկայի միաձուլման մասին է։

Մի խոսքով, կինը փնթփնթաց, թե չորրորդ մակարդակի չեմ համապատասխանում, փաստաթղթիս թարս նայեց, բայց ի վերջո չորրորդում տեղավորեց (քանի որ փաստաթուղթս պետական էր, իրավունք չուներ այն արհամարհելու)։ Հետագայում իմացա, որ այդ կինն ուրիշ լեզվի դպրոցից եկած ցանկացած նոր ուսանողի ոնց կարողանում է, նվաստացնում է, ու դեռ ես լավ էի պրծել։

Բայց հենց այստեղից դանիերեն սովորելու մոտիվացիաս սկսեց գնալով ավելի ու ավելի իջնել։ Չնայած դրան, դասերին հաճախում էի ու տնայինները մեծ մասամբ անում էի։ Բայց դասից դուրս դանիերեն գործածելու որևէ տեսակի մոտիվացիա չունեի։

Երրորդ տարի․ քննությունը

Անցավ երկու տարի, ու ես դեռ դանիերեն չէի խոսում։ Կոլեգաներս է՛լ ավելի թարս էին նայում։ Մի քանիսը, որ համեմատաբար ավելի ըմբռնումով էին մոտենում իրավիճակին, հետս մի էսպիսի համաձայնության էին եկել. իրենք դանիերեն էին խոսում, ես անգլերեն էի պատասխանում։ Իմ դանիերենի հաղորդակցությունն իմ PhD֊ի ընթացքում հենց էդպես էլ շարունակվեց աշխատավայրում։

Աշնանը պիտի B2 մակարդակի պետական քննություն հանձնեի։ Այ քննությանն ահագին լավ պատրաստվեցի. հոդվածներ էր, որ կարդում էի, էսսեներ էր, որ գրում էի, պրեզենտացիաներ էր, որ սարքում էի։ Ահագին մոտիվացվել էի։ Մորթենն էլ ահագին օգնում էր։

Գրավոր քննությունից հետո երբ գնացի համալսարան, լանչի ժամանակ կոլեգաներիս հետ դանիերեն էի խոսում։ Ինձ լրիվ գերհերոս էի զգում։ Բայց դա կարճ տևեց, որովհետև կոլեգաներս պարզապես չէին հասկանում, թե ինչ եմ ասում։ Եվ երբ մի քանի փորձից հետո վերջապես բառի անգլերեն թարգմանությունն էի ասում, պատասխանում էին՝ հա՜, սա նկատի ունես՝ կրկնելով իմ ականջի համար գոնե նույն բառը, որը քիչ առաջ արտաբերել էի։ Ու դա վերջին անգամը եղավ, որ այդ միջավայրում դանիերեն խոսելու փորձ արեցի։

Կարդալու մասից ահագին բարձր ստացա, էսսեից` ցածր։ Շոկի մեջ էի, որովհետև գիտեի, որ ինչ֊ինչ, բայց իմ դանիերեն գրավոր խոսքն ահագին լավ էր, ու հենց գրավորի տնայինները երբեք բաց չէի թողնում, ու մի լավ աշխատել էի դրա վրա։ Որոշեցի բողոքարկել։ Բայց դրանից առաջ խոսեցի դանիերենիս ուսուցչի հետ։ Ասաց, որ կխոսի գրավորը ստուգողի հետ, հետո կվերցնի, կնայի։

Հաջորդ դասին եկավ դանիերենի ուսուցիչս, ասաց, որ խոսել է ստուգողի հետ, ու ստուգողն ասել է, որ պիտի գոհ լինեմ՝ ավելի ցածր չեմ ստացել։ Բայց հաջորդ օրը ուսուցիչս մեյլ գրեց, ասաց, որ կարդացել է գրավորս ու զարմացել, թե ինչու է ցածր նշանակել, ու որ անպայման բողոքարկեմ․ մի քանի քերականական սխալ կար, բայց շարադրանքը լավն էր, ու էսսեի պահանջը շատերից լավ բավարարել էի։ Որոշեցի բանավորից անմիջապես հետո բողոքարկել։

Բանավորը երկու մասից էր բաղկացած․ նախապես տրված թեմայով պրեզենտացիա ու անծանոթ թեմայի շուրջ զրույց։ Երբ մտա լսարան, քննողը դիմացս էր նստած, իսկ ցենզորն այնպիսի անկյան տակ էր, որ չէի տեսնում նրան, միայն ներկայությունն էի զգում ու ձայնը լսում, երբ հարցեր էր տալիս։ Դրանից լարվածությունս է՛լ ավելի մեծացավ։

Պրեզենտացիայիս թեման ուսուցիչս էր ընտրել։ Կոչվում էր բիզնես և կամավորություն, հետն էլ դանիացի բիզնեսմեն եղբայրների անուններ էին նշված, որոնց օրինակի մասին պիտի խոսեի։ Երբ խմբիս էրեխեքը տեսան էդ թեման, շշմել էին ու փառք էին տալիս աստվածներին, որ իրենց չի ընկել։ Բայց դե ես ընկել էի, պիտի քաշեի։ Մի ամբողջ շաբաթ ամբողջ դանիալեզու մեդիան փորփրել էի, ինչ հոդված ասես չէի գտել։ Տանջվելով պրեզենտացիա էի սարքել ու էնքան լավ պատրաստվել, որ կողքս ռումբ էլ պայթեր, անսխալ կներկայացնեի թեման։

Քննասենյակում էլ չնայած լարվածությանս, պրեզենտացիան բավական լավ արեցի, իրենց տված լրացուցիչ հարցերին էլ պատասխանեցի։ Բայց առանձին թեմայի զրույցի ժամանակ լեզուս լրիվ քարկապ ընկավ, ու բառերը հազիվ էին դուրս գալիս։ Այնուամենայնիվ, հիշում եմ՝ արտաբերածս յուրաքանչյուր քերականորեն սխալ նախադասությունը տեղում ուղղում էի։

Բանավորից էլ ահագին ցածր ստացա։ Ասացին, որ պրեզենտացիայիս բովանդակությունն այս ու այն պիտի լիներ, ոչ թե այն, ինչ պատրաստել էի։ Չգիտեմ՝ ինչ նյութ էին սպասում, բայց ամեն դեպքում հետագայում պարզել էի, որ ուսուցիչս այս թեմայով կոնկրետ հոդված նկատի ուներ, իսկ այդ հոդվածը ճարել ու ներառել էի պրեզենտացիայիս մեջ։ Հետո էլ ասացին, որ քերականական սխալներ եմ անում, ու կապ չունի, որ հետո ուղղում եմ դրանք (փաստորեն, B2 մակարդակում անսխալ քերականություն են ակնկալում։ Հետաքրքիր է)։

Քննությունից հետո գնացի տուն, ու ինչ դանիերենի դասագիրք ունեի, տետր կամ այլ նյութեր ունեի, նետեցի աղբարկղը։ Դրանից հետո շատ դժվար էր լինելու ինձ համոզել, որ նորից դանիերեն խոսեմ։

Բանավոր քննության օրը մեկ այլ դեպք տեղի ունեցավ, որը վերջնականապես մոտիվացիաս զրոյի հավասարեցրեց։

Այդ երեկո մեր ամբիոնում ամեն ամյա յուլեֆրոկոստն էր՝ Ծննդյան տոների ճաշկերույթը։ Ամեն տարի պարտճանաչ կերպով գնում եմ այնտեղ ու մասնակցում զավզակություններին։ Առաջին տարին ամբիոնի վարիչի ելույթից ոչինչ չէի հասկանում, ու կողքս նստած դանիացիները թարգմանում էին։ Երկրորդ տարին էստեղից֊էնտեղից մի երկու բառ հասկանում էի, իսկ կողքս նստած դանիացիները թարգմանելու հավես չունեին։ Իսկ երրորդ տարին հենց այդ բանավոր քննության օրն էր, ու ամբիոնում այլևս դանիերեն չիմացող միակ օտարերկրացին չէի։ Հենց էդ պատճառով հարցին հրաշալի լուծում տալու համար բոլորիս առանձնացրել էին դանիացիներից, հավաքել մի սեղանի շուրջ, ու արդեն ես էի կողքիս նստածների համար թարգմանում ամբիոնի վարիչի ելույթը։

Մեր ամբիոնում վատ վերաբերմունքն օտարերկրացիների նկատմամբ նորություն չէր, բայց առաջին անգամ էր այդքան աչք ծակող։ Երբ հետագայում կազմակերպիչներին հայտնեցի դժգոհությունս, ասացին, որ մեզ առանձնացնելու ամբողջ նպատակն այն է եղել, որ կարողանանք միմյանց հետ շփվել։ Ու թեև դա հարցի բոլոր հնարավոր լուծումներից ամենավատն էր, այնուամենայնիվ, ամբիոնում կար խնդիր. դանիացիներն օտարերկրացիների հետ չէին շփվում։

Այդ ձմեռ հայտնվեց Ջուլին և ասաց, որ իր մագիստրոսական թեզն է գրում, ու իրեն մասնակիցներ են պետք։ Անմիջապես հայտնեցի, որ պատրաստ եմ օգնել։ Քանի որ Ջուլիին հետաքրքրում էին դանիերեն սովորելու սոցիալ կոնտեքստները, պիտի երկու ամիս օրագիր պահեի ու մանրամասն նկարագրեի իրավիճակներ, որոնք օգնում էին դանիերեն խոսելուն և իրավիճակներ, որոնք չէին օգնում։ Երևի հենց Ջուլիին եմ պարտական, որ դանիերենի վրա լրիվ խաչ չքաշեցի, ու մի փոքրիկ հույսի նշույլ երևաց, որ մի օր այս լեզվին կտիրապետեմ։ Ու սկսեցի իրավիճակները գրի առնել։

Հիշում եմ՝ սկզբում ոգևորվել էի, որ մեր ամբիոնն այդքան դանիական է։ Մտածում էի՝ամեն օր դանիերենի մեջ լինելով շատ արագ կսովորեմ։ Բայց հենց սկզբից պարզվեց, որ այդ դանիերենն ինձ համար չէ, ու այն գործածվում է ինձ ու մյուս օտարերկրացիներին դուրս մղելու համար։ Եվ երբ լանչերի ժամանակ երկար խոսակցություններ էին գնում, լսելու փոխարեն պարզապես անջատվում էի ու պատուհանից դուրս մի կետի նայում։ Ինձ անտեսանելի էի զգում։ Անգամ քննությունը հաղթահարելուց հետո, անգամ հայտնաբերելուց հետո, որ ամեն դեպքում սեղանի շուրջ ծավալվող խոսակցությունների մեծ մասը հասկանում եմ ինքս ինձ այդ շրջանակից դուրս էի զգում։

Այդ ձմեռ նաև հիվանդանոցում գիտափորձ էի անում։ Էնտեղ միջավայրն ավելի միջազգային էր, բայց հստակ բաժանված էր դանիերեն իմացողների ու չիմացողների։ Ինչ խոսք, ի տարբերություն ամբիոնի, էնտեղ միշտ անգլերենի էին անցնում չիմացողների ներկայությամբ։ Բայց երբ իմացան, որ քննությունը ես էլ եմ հանձնել, զարմացած հարցրին, թե ինչու հետները դանիերեն չեմ խոսում։ Իրականում ամիսներ առաջ փորձել էի, ու էնտեղ աշխատող կոլեգաներիցս մեկը բացականչել էր, թե՝ ոնց որ աֆազիկ լինեմ։ Էդպիսով, հիվանդանոցը գումարվել էր այն միջավայրերի թվին, որտեղ դանիերեն չեմ խոսում։

Գիտափորձիս մասնակիցների հետ մեյլերով դանիերեն էի հաղորդակցվում, բայց հենց զանգում էին կամ գալիս էին, անմիջապես ներողություն էի խնդրում ու անցնում անգլերենի՝ ասելով, որ իրենք կարող են դանիերեն շարունակել, եթե էդպես հարմար է, բայց իմ դանիերենն այնքան էլ լավ չէ, ես անգլերեն եմ խոսելու։ Իրականում այն մասնակիցները, որոնք նախընտրում էին շարունակել դանիերեն խոսել, դրդում էին, որ ինքս էլ մեկումեջ դանիերենի անցնեմ։ Ու ամեն անգամ, երբ գիտափորձի ժամանակ հաջողացնում էի մեկ֊երկու դանիերեն նախադասություն ասել, ինձնից ահավոր գոհ էի լինում։

Այդ նույն ձմեռ դանիերենս մարզելու համար կարդացի Կնուտ Համսունի «Սովը», որը նորվեգերեն էր։ Միանգամից ասեմ, որ գրավոր նորվեգերենն ու դանիերենը լրիվ նույն լեզուն են, ու էստեղ զարմանալի բան չկա, որ առանց լուրջ դժվարության կարողացել եմ այն կարդալ։ Կարդացի նաև Հելլե Հելլեի «Ռոդբյու֊Փութգարդենը»։Գրքերն ու թերթերը դանիերեն սովորելու ապահով միջավայր էին։

Չհասկանալով, թե դանիերենն ինչ թշնամի է, սկսեցի լեզու սովորելու, մասնավորապես բանավորի լիքը մեթոդներ հավաքել։ Պիտի փորձես դանիերեն խոսել, եթե նույնիսկ անգլերեն են պատասխանում, պիտի խոսակցությունների մեջ ընկնես, պիտի խնդրես, որ հետդ դանդաղ խոսեն։ Բայց էս բոլորը սիրուն ու կիրառելի են, երբ մոտիվացիա ունես։ Ես մոտիվացիա չունեի։ Ավելին՝ խորը հոգեբանական փոսի մեջ էի, որից դուրս գալ չէի կարողանում։ Մտածում էի նույնիսկ, որ երևի կօգնի նոր մարդկանց հետ ծանոթանալ ու նորերի հետ միայն դանիերեն խոսել՝ հույս չունենալով, որ հների հետ երբևէ կհաջողվի ամբողջովին դանիերենի անցնել։

Նոր տարուց հետո նաև փոխեցի յոգայիս տեղը։ Նոր տեղում երբ հարցրին, թե դանիերեն գիտեմ, ասացի՝ հա։ Թեև էնտեղ ընդամենը կես տարի գնացի, բայց ընթացքում ոչ մի անգամ անգլերենի չեմ անցել։ Յոգայի տեղը գրանցվեց որպես մի միջավայր, որտեղ դանիերեն խոսում էի։

Մեկ այլ տեղ, որտեղ դանիերեն խոսելուց չէի քաշվում, Մորթենի ծնողների տունն էր։  Օրագրում նաև նշում էի, որ Մորթենի հետ էլ եմ երբեմն դանիերեն խոսում, հատկապես երբ օտար երկրում ենք, ու գաղտնի լեզու ունենալու կարիք կար։ Այդքանով ավարտվում էին իմ բոլոր ապահով միջավայրերը։

Չորրորդ տարի․ լեզու սովորելը լսարանից դուրս

Գարնան վերջին Ջուլին գրեց’ խնդրելով հարցազրույց վերցնել թեզի համար։ Եկավ մեր տուն։ Ջուլիի հետ միշտ դանիերեն եմ խոսել։ Նույնիսկ այն ժամանակ, երբ խոսել չգիտեի։ Դրա համար բնական էր հենց սկզբից դանիերեն շփվելը, բայց երբ հասավ հարցազրույցին, անցանք անգլերենի։ Վերջում ասաց, որ լեզուս ահագին լավացել է, ու քաշվելու կարիք չկա։ Ու դրանից հետո էր միայն, որ սկսեցի լուրջ միջոցներ ձեռնարկել։

Սկսեցի հաճախել լեզվի ակումբներ, որտեղ լեզվափոխանակությամբ էինք զբաղվում։ Առանձնապես չէր օգնում, որովհետև չգիտեմ ոնց անընդհատ անգլերենի անկյունում էի հայտնվում։ Բայց նաև ինձ իր օգնությունն առաջարկեց մի դանիացի՝ ասելով, որ ինքը Բելգիայում է ապրել, ու խնդիրը շատ լավ հասկանում է։ Էդպես մի օր գնացինք սուրճ խմելու։ Երկու ժամ զրուցեցինք դեսից֊դենից։ Վերջում ասաց՝ տեսնու՞մ ես, ուղիղ երկու ժամ դանիերեն խոսեցիր։ Հետո էլ ասում ես՝ չես կարողանում։

Ոգևորված, որ մի բան ստացվում է, որոշեցի շարունակել դանիերենս մարզել։ Բայց շատ շուտով Ֆինլանդիա տեղափոխվելու ժամանակը եկավ, ու որպես մարզանքի նյութ ինձ հետ վերցրի Աստրիդ Լինդգրենի «Ավազակադուստր Ռոնյայի» դանիերեն թարգմանությունը, որը չորս ամսում միայն հասցրի վերջացնել ոչ թե գրքի դժվարության, այլ զուտ Յոենսուում գտնվելու պատճառով։

Ֆինլանդիայում, բնականաբար, դանիերենս մարզելու առիթ չէր լինում։ Իսկ երբ ժամանակ առ ժամանակ գնում էի Դանիա, զգում էի, թե ոնց է լեզուն արագ տեմպերով հետ զարգանում։ Մի անգամ նույնիսկ հանդիպեցի նախկին կոլեգաներիցս մեկին, որը նկատեց, որ Ֆինլանդիա տեղափոխվելուց հետո սկսել եմ ավելի վատ հասկանալ։

Արդեն գրեթե կես տարի էր, ինչ Ֆինլանդիայում էի, երբ Օրհուսում աշխատանքի համար Սկայփով հարցազրույց վերցրին։ Առաջին հարցազրույցը մոտ մի ժամ տևեց, ու վերջում պրոֆեսորն ասաց, որ պիտի անցնենք դանիերենի։ Խառնվեցի իրար, ասացի, որ ամաչում եմ։ Բայց տարբերակ չկար։ Մոտ տասնհինգ րոպե դանիերեն խոսեցինք։ Այդ օրվանից մինչև հիմա նրա հետ միայն դանիերեն եմ հաղորդակցվում։

Երբ առաջին օրը եկա աշխատանքի, գրեթե բոլորը հետս դանիերեն էին խոսում։ Ես էլ ամաչեցի անգլերենի անցնել։ Ի տարբերություն Կոպենհագենի համալսարանի, էստեղ հենց ինձ հետ են դանիերեն խոսում, ոչ թե միմյանց հետ՝ ինձ դուրս թողնելով շրջանակից։ Քրիստինան՝ մեր թիմի PhD ուսանողը ու կրտսերներից միակ դանիացին, ծով համբերություն ունի։ Կարող է կողքինի հետ անգլերեն խոսել, բայց շրջվել ու ինձ հետ անցնել դանիերենի՝ շատ լավ հասկանալով, որ դա է իմ ուզածը։

Կոպենհագենի «լեզվի զուգահեռ գործածման» քաղաքականությունը Օրհուսում շատ լավ աշխատում է՝ առանց դրան հատուկ անուն տալու, առանց հատուկ ջանքեր թափելու։ Երբեմն նույնիսկ ուզում եմ նամակ գրել Կոպենհագենի համալսարանին, ասել, որ գան ու ուսումնասիրեն, թե ինչ է Օրհուսն այլ կերպ անում, որ այսքան հեշտ ստացվում է։

Դանիական գրականության մի սիրուն ցանկ սարքեցի, ու հենց վերջացնեմ այն գիրքը, որ հիմա կարդում եմ, կանցնեմ այդ գրականությանը։ Դանիացիները հրաշալի ու չգնահատված գրականություն ունեն։ Ամեն երեկո դասական դարձած «Մատադոր» սերիալի մի սերիա եմ նայում։ Մորթենի հետ ավելի ու ավելի շատ եմ դանիերեն խոսում։ Զանազան միջավայրերում էլ անծանոթ մարդկանց հետ դանիերեն խոսելն ավելի հեշտ է դարձել։ Վերջապես սկսվել է լեզուն սովորելու իրական պրոցեսը։

Լեզուները Յոենսուում

Ֆիններենի դասերը

Յոենսուում ինձ ստատուսակից կամ հասակակից մարդկանց հետ ծանոթանալու վերջին հույսս ֆիններենի դասերն էին։ Համալսարանն իր նոր աշխատակիցների համար դասընթաց էր կազմակերպում։ Բավական լուրջ հույսեր ունեի այդ դասերից, որովհետև ի վերջո Դանիայում էլ իմ լավագույն ընկերները հենց լեզվի խմբից էին:

Բայց էստեղ մի խնդիր կար․ դասընթացները կա՛մ ֆիններեն 1, կա՛մ ֆիններեն 3 մակարդակի էին։ Իսկ ինձ (ո՜վ զարմանք) ֆիններեն 2-ն էր պետք։ Կարող էի իհարկե ֆիններեն 3-ին գրանցվել ու ճռռալով հասցնել, ինչպես մի ժամանակ ֆրանսերենն էի մի մակարդակ վերև վերցրել ու հասցրել։ Բայց հիմա այդքան ժամանակ չունեմ․ առանց էդ էլ հազիվ եմ հասցնում դասերս, գիտությանը գրեթե ժամանակ չի մնում, ու օրը երեք-չորս ժամ ֆիններենը տնաքանդություն կլիներ։

Էդպես մտածեցի, որ կրկնությունը չէր խանգարի, քանի որ ի վերջո ֆիններեն 1-ը հինգ տարի առաջ էի անցել ու դրանից հետո չէի կիրառել։ Ու գրանցվեցի դասերին։ Առաջին երկու դասին չկարողացա գնալ, որովհետև իմ դասավանդման ժամերի հետ համընկնում էր։ Բայց նյութերը քաշեցի, պարտաճանաչ կերպով բոլոր տնայինները արեցի, անցա նաև լսարանում արած նյութերի վրայով ու ներկայացա լսարան։

Առաջին շոկս հենց լսարանն էր․ կամպուսի ամենամեծերից մեկը, որը կարող է մոտ հարյուր ուսանողի տեղավորել։ Մտածեցի՝ սխալ եմ եկել։ Բայց դրսում հավաքվածներին հարցրի, թե արդյոք ֆիններենի դասի են եկել։ Դրական պատասխան տվեցին։ Մտածեցի՝ երևի փոքր լսարանները զբաղված են, դրա համար ենք էստեղ։ Բայց երբ նախորդ դասի ուսանողները դուրս եկան, ու մենք սկսեցինք լցվել, հասկացա, որ էնքան էլ փոքր խումբ չէ։ Ավելին՝ բոլոր ներկաներն ուսանողներ էին։ Երևի միայն ես էի աշխատակիցներից։

Մեկին հարցրի, թե՝ էսպե՞ս ենք դաս անելու։ Ասաց՝ հա, խմբում քառասունհինգ հոգի կա։ Հետո պիտի մտնեի խմբի էջն ու տեսնեի, որ հիսուներկու հոգի է գրանցված։ Ո՞վ է այսքան շատ մարդկանցով լեզու սովորում։

Հետո հայտնվեց ֆիններենի դասախոսն ու սկսեց դասը։ Ամբողջ դասին անգլերեն էր խոսում։ Չնայած ինձ մեյլում գրել էր, որ դասերը շատ ինտենսիվ են ու արագ առաջ են անցնում, պարզվեց, որ տանն ընդամենը տասը րոպե տրամադրելով ես իրենցից առաջ էի ընկել։ Դե պարզ է․ էդ ամբողջ նյութն արդեն գիտեի, ու ինձ համար հեշտ էր։ Բայց տեղից էլ ահագին քիչ բան էին հասցրել երկու դասում, ու պարզվում է՝ դրանից էլ են հետ։

Ու սկսվեց մի մանկապարտեզ վիճակ։ Դասախոսն ուսանողների հետ էնպես էր խոսում, ոնց որ երեխաներ լինեին։ Ուշացած ուսանողներին նախատում էր։ Ախմախ ու պրիմիտիվ հարցեր էր տալիս՝ թույլ տալով, որ ուսանողները խոռով պատասխանեն։ Էդպես ահագին արագ սկսեցի ձանձրույթից մեռնել։ Ամբողջ երկու ժամ ձայնավորների հարմոնիայի մասին լսելն ուղղակի ժամանակի ավելորդ կորուստ էր։ Տարիներ առաջ մեր դասախոսը՝ Յոհաննան, դասին ոչ մի անգլերեն բառ չէր ասում։ Ու իրոք ինտենսիվ էր դասավանդում։ Հիշում եմ՝ տնայիններն անելն ու նոր բառերը սովորելը մի քանի ժամ էր տևում։

Դասից դուրս եկա ու անմիջապես դասախոսին մեյլ գրեցի՝ բացատրելով, որ մի քիչ ֆիններեն գիտեմ, ու ձանձրանում եմ։ Երկու տարբերակ առաջարկեցի․ կա՛մ կուրսի առաջին կեսը տանն ինքնուրույն անել ու միանալ այն տեղից, որտեղից կդժվարանամ, կա՛մ ավելի բարձր մակարդակ վերցնել (թաքուն մտածում էի, որ ինչ-որ տեղ թաքնված ֆիններեն 2 կլինի): Մանկապարտեզային վերաբերմունքն էստեղ էլ շարունակվեց․ ասաց, որ առաջին տարբերակն անհնար է, որովհետև 65% մասնակցություն, բլաբլաբլա, իսկ ֆիններեն 2-ը հունվարից է լինելու։ Ես էլ ջղայնացա, ընդհանրապես հրաժարվեցի դասընթացից․ ինձ համար շաբաթը չորս ցերեկային ժամը չափից դուրս շատ է էդպիսի անիմաստության զոհելու համար։

Դժգոհությունս բարձրաձայնեցի կոլեգաներիս շրջանում։ Ասացին, որ լեզվի կենտրոնը թերֆինանսավորվում է, ու բավարար թվով դասախոսներ չունեն։ Էդ դեպքում գուցե կարելի էր մասնակիցների թիվը սահմանափակել, որ որակը չտուժեր։ Ախր չեմ պատկերացնում լեզվի խումբ, որտեղ դասախոսը բոլոր ուսանողներին անունով չգիտի։ Ինչևէ, հասկանալով, որ համալսարանում լեզու սովորելն անհույս էր՝ փորձեցի այլընտրանք գտնել։

Լեզվի կաֆե

Ֆեյսբուքում տեսա, որ Էրազմուս ուսանողների ցանցը լեզվի կաֆեներ է կազմակերպում՝ տարբեր լեզուների համար։ Ուզեցի գրանցվել, բայց նկատեցի, որ պարտադիր է ուսանողական տոմսը ցույց տալը։ Ահագին ջղայնացա, բայց լավ էր՝ Մանուն բզեց, որ մեյլ գրեմ իրենց։ Գրեցի, ասացին՝ որ կարող եմ ներկայանալ, ինչ-որ այլ իվենթի տեքստ են քոփի-փեյսթ արել, ավտոմատ գնացել էր ֆեյսբուք։ Ուրախացած ֆեյսբուքի իվենթում գրանցվեցի, հետն էլ նշեցի, որ հայերեն կսովորեցնեմ ու կուզեմ դանիերեն խոսել։

Էդպես հավաքվեցինք Յոենսուի քաղաքային գրադարանում։ Երևի բոլորի միջից ոչ ուսանողը ես էի, բայց արդեն սկսում եմ ընդունել էն փաստը, որ եթե ուզում եմ սոցիալիզացվել, ուրեմն պիտի ուսանողների հետ ֆռֆռամ, նույնիսկ եթե նրանց անմիջականորեն դասավանդում եմ։

Յոենսուի քաղաքային գրադարանը

Լեզվի կաֆեներն էսպես են աշխատում․ մեկ կամ երկու հոգի որոշում են կոնկրետ լեզվի կաֆե բացել, մյուսները գրանցվում են։ Հետո խումբն ինքն իրենով որոշում է որտեղ ու ոնց հավաքվել ու ինչ անել։ Էդպես ես անխնա կերպով գրանցվեցի բոլոր այն լեզուների խմբերում, որոնց գիտելիքներս զրոյից տարբեր թիվ է։ Մենակ իսպաներենն ու անգլերենը չգրանցվեցի, դե դանիերենի խումբ էլ էդպես էլ չստեղծվեց։

Ես ու Մանուն հայերենի խումբ բացեցինք ու սկսեցինք ակտիվորեն մարդկանց հավաքագրել։ Բացատրում էինք, որ Յոենսուում պատմական պահ է․ միանգամից երկու լեզվակիր, էսպիսի բան էլ չի լինի։ Հայերենը ներկայացնում էինք որպես աշխարհի ամենահին լեզուներից ու հետաքրքիր այբուբեն ունեցող։ Էդպես մի յոթ-ութ հոգու հավաքագրեցինք։ Համեմատության համար ասեմ, որ օրինակ ֆիններենը քառասուն հոգու էր հավաքագրել։

Բնական է՝ բոլոր խմբերին չեմ հասցնի գնալ։ Երևի խորհուրդ էլ չի տրվում միանգամից էդքան լեզու խառնել իրար։ Բայց ամեն դեպքում բոլոր գրանցումներս պահեցի տեղում՝ մտածելով, որ կմասնակցեմ միայն նրանց, որոնք ավելի կազմակերպված կլինեն։

Ռուսերենը Յոենսուում

Ես բախտավոր եմ, որ ռուսերեն գիտեմ։ Բախտավոր եմ, որովհետև Յոենսուում ռուսերեն իմանալը փրկություն է։ Հաճախ ինֆորմացիան միայն ֆիններեն ու ռուսերեն է, հայտարարությունները ֆիններեն ու ռուսերեն են արվում։ Կոլեգաներիցս էլ ոմանք նորմալ անգլերեն չգիտեն, ու հետները ռուսերեն եմ շփվում։ Հաստատ ավելի մոլորված կլինեի այստեղ, եթե ռուսերեն չիմանայի։

Բայց էդքանով հանդերձ ռուսերեն վարժ չեմ խոսում։ Հենց առաջին օրերից նկատեցի, որ Յոենսուն ռուսերենը մարզելու հրաշալի հնարավորություն է տալիս։ Դեռ ավելին․ ինձ խնդրել են հոկտեմբերի սկզբին ռուսերեն լեկցիա կարդալ, ու մինչև էդ լավ կլիներ՝ մի քիչ լեզուս բացվեր։

Դրա համար լեզուների կաֆեի գրանցումների ժամանակ մի ռուս տղայի ու աղջկա, ովքեր տատանվում էին՝ խումբ բացե՞ն, թե՞ չէ, բզեցի, որ բացի՝ խոստանալով, որ կօգնեմ կազմակերպչական աշխատանքներով։

Որքան էլ զարմանալի լինի, էդ բոլոր խմբերից ամենակազմակերպվածը հենց ռուսերենը դուրս եկավ․ միանգամից էս շաբաթվա մեջ ընտրեցին բոլորին հարմար օր, ու հավաքվեցինք քաղաքային գրադարանում։ Կազմակերպիչներն ահագին նյութ էին պատրաստել՝ տառերով-բանով։ Ու ահագին մեծ եղավ իրենց զարմանքը, երբ տեսան, որ ոչ մի բացարձակ սկսնակ չէր ներկայացել։ Ընդ որում, Մանուից բացի իմ ուսանողներից ևս երկուսն էին էնտեղ, ու բոլորն ահագին ռուսերեն գիտեին։

Էդպես տառերը մի կողմ թողեցինք ու անցանք հետաքրքիր ռուսերեն արտահայտությունների, որոնք կազմակերպիչներից մեկը՝ Նաստյան պեղել էր զուտ զվարճանքի համար։ Էստեղ մենք նկատեցինք, թե հայերենում ինչքան շատ խոսակցական արտահայտություններ կան, որոնք ռուսերենից բառացի թարգմանությամբ են մտել։ Ձեռի հետ էլ նոր խոսակցական բառ սովորեցինք․ վիդոսիկի։ Թե կարող եք, գուշակեք, թե ինչ է նշանակում։

Հանդիպումը վերջացավ, անմիջապես հաջորդը նշանակվեց, որոշվեց, թե ինչ պիտի անենք հանդիպումների ժամանակ։ Այսուհետ թեմաներ ենք վերցնելու, պատրաստվենք ու զրուցենք։ Ընտիրագույն լուծում։

Յոենսուից երևի էդ մի քյարը կմնա․ լեզուները։

Լեզու սովորելու գաղտնիքները

Երբ հարցնում են՝ ինչ լեզու գիտես, խառնվում ես իրար, չգիտես՝ ինչ պատասխանես, որը մտցնես իմացածների, որը՝ չիմացածների մեջ: Ու ընկալումն էլ, թե ինչ է նշանակում լեզու իմանալ, շատ տարբեր է տարբեր մարդկանց մոտ: Ոմանք համարում են, որ լեզուն գիտեն միայն այն դեպքում, երբ տվյալ լեզվով յուրացրել են 30 000 բառ, խոսելիս քերականական սխալ գրեթե թույլ չեն տալիս, օտար առոգանություն գրեթե չունեն: Մնացած բոլորը դեպքերը համարվում են լեզուն չիմանալ: Մի ուրիշ խումբ մարդիկ էլ համարում են, որ լեզուն գիտեն, եթե տվյալ լեզվով կարողանում են «բարև-բարլուս» ասել:

Հիմա եթե վերցնենք առաջին խումբ մարդկանց, ապա ստացվում է, որ մայրենի լեզվիցդ բացի հազիվ ուրիշ լեզու իմանաս: Նկարագրված մակարդակով օտար լեզվին տիրապետելը գրեթե անհնար բան է: Եթե վերցնենք երկրորդ խումբ մարդկանց, ստացվում է, որ ասենք մեկը չինարեն բարևում է, բայց երբ խնդրում ես կարդալ, թե ինչ է գրված Չինաստանից ներմուծված պահածոյի վրա, չի կարողանում պատասխանել:

Էդ դեպքում ինչպե՞ս սահմանենք լեզվի իմացությունը: Իմ կարծիքով, էական չէ, թե քանի բառ գիտես տվյալ լեզվով կամ ինչպիսի առոգանությամբ ես խոսում: Կարևոր է՝ ինչ ես կարողանում անել այդ լեզվով: Իսկ ինչ կարողանալը կարող է տատանվել թերթեր կարդալու ունակությունից մինչև խորը քաղաքական բանավեճեր անցկացնել, սուպերմարկետում կաթը մածունից տարբերելուց մինչև տվյալ լեզվով դիսերտացիա գրել: Ու այս դեպքում բառապաշարը կամ քերականական կանոնների տիրապետումն այնքան էական չեն, որքան՝ ինչպես ես կարողանում ունեցածդ քիչ գիտելիքը ծառայեցնել քեզ: Ու հենց էստեղ է, որ հաճախ լեզվի դպրոցները թերանում են, զոռում քերականության ու բառապաշարի, ոչ թե լեզվով որևէ բան անելու վրա: Վերցրեք TOEFL-ից բարձր գնահատականներ ստացողներին: Նրանցից շատերը չեն կարողանում անգլերեն անել այն, ինչ իրենց գնահատականն է արտացոլում: Կամ վերցրեք ցածր ստացողներից ոմանց: Նրանք կարողանում են ավելի շատ բան անել անգլերեն, քան իրենց գնահատականն է արտացոլում:

Ուրեմն ինչպե՞ս կարելի է մեր ունեցած քիչ գիտելիքով հնարավորինս շատ բան անել տվյալ լեզվով: Իմ կյանքի տարբեր փուլերում մոտ մեկ տասնյակ օտար լեզուներ սովորելու փորձ անելուց հետո ահագին բան եմ հասկացել լեզուն յուրացնելու մեթոդների մասին: Ներքևում առանձին-առանձին կգրեմ, թե ինչպես կարելի է լեզվի չորս դոմեյնները՝ կարդալը, գրելը, խոսելն ու լսելը լավացնել: Կպատմեմ նաև իմ փորձից: Իսկ հետո մի երկու փոքր հնարք կասեմ չիմացած լեզուները գործածելու մասին:

Կարդալը
Վերջերս դանիերենի տնայիններից էր մի տեքստ կարդալ-հասկանալը: Դասի ժամանակ մի աղջկա հետ էի նստել: Տեքստի վրա լիքը նշումներ, երևում էր՝ լավ աշխատել էր: Նայեց իմ գրքին, տեսավ՝ տեքստը դափ-դատարկ է, հարցրեց, թե արդյոք տնայինս արել եմ: Ասացի, որ արել եմ: Հարցրեց, թե ինչու նշումներ չկան, ասացի, որ կարդալիս բառարան չեմ բացում: Հարցրեց՝ բա անծանոթ բառ չկա՞ր: Ասացի՝ կար, լիքը:

Հետո տեքստի մասին հարցեր էին: Տեքստից որ բառը ցույց տայիր այդ աղջկան, կասեր՝ ինչ է նշանակում: Բայց չգիտեր, թե ամբողջական տեքստն ինչի մասին է: Ու պատկերացնում եմ՝ երևի մի քանի ժամ ծախսել էր էդ բոլոր բառերը հանելու, աշխատելու համար: Ինձ եթե կոնտեքստից դուրս բառ հարցնեիք, չէի իմանա՝ ինչ է նշանակում: Բայց ամբողջական տեքստը գիտեի ինչի մասին է:

Լեզու սովորելիս շատերը հենց այս սխալն են անում: Ուզում են տեքստի ամեն մի բառը հասկանալ: Դրա համար ժամեր են ծախսում բառարանների հետ: Իսկ վերջում, երբ վերջապես անծանոթ բառ չի մնում տեքստում, կարծես ոչ մի բան էլ չեն հասկացել: Դրա համար շատ կարևոր է սովորել գրավոր լեզուն որպես ամբողջություն ընկալելը: Անծանոթ բա՞ռ: Փորձիր կոնտեքստից հասկանալ, թե ինչ է նշանակում: Չի՞ ստացվում: Շարունակիր կարդալ: Երբ զգաս, որ ամեն դեպքում չես հասկանում տեքստն ինչի մասին է, ուրեմն գուցե արժե մի երկու կարևոր բառ նայել, բայց ոչ երբեք՝ յուրաքանչյուր առանձին բառ: Իսկ եթե զգում ես, որ տեքստում այնքան շատ են անծանոթ բառերը, որ ոչինչ չես հասկանում, ուրեմն դա մի կողմ թող, անցիր ավելի հեշտ տեքստի:

Կարելի է, ասենք, սկսել էնպիսի տեքստերից, որոնց ծանոթ եք: Օրինակ, լուրերով հոդված, որն արդեն ուրիշ լեզվով կարդացել եք: Կամ ձեր կարդացած գրքերն այդ լեզվով վերընթերցեք: Օրինակ, իմ կարդացած առաջին ֆրանսերեն գիրքը Սագանի «Բարև, թախիծն» էր: Քանի որ հայերեն արդեն կարդացել էի, ֆրանսերեն ընդհանրապես դժվարություն չունեցա, չնայած տեքստի բարդությանը:

Գրելը
Վերջին դանիերենի քննության ժամանակ հետս անգլերեն-դանիերեն բառարան չէի տարել: Կողքիս տղան զարմացավ, թե ոնց է էդպես հնարավոր, ինձ եսիմ ինչ ինքնավստահի տեղ դրեց: Բացատրեցի, որ չեմ ուզում օգտագործել բառեր, որոնք չգիտեմ: Այդ տղան կտրվեց քննությունից, ես՝ չէ:

Շատ կարևոր է գրելիս ձգտել գործածել միայն ձեր իմացած բառերը: Թող որ նախադասությունը մի քիչ պրիմիտիվ հնչի: Թող որ տպավորություն ստեղծվի, թե հեղինակը դպրոցական է: Կենտրոնանալով անծանոթ բառերի վրա՝ հաճախ չենք կարողանում մեր ասելիքը ճիշտ կառուցել, ու տեքստը դառնում է անընթեռնելի: Ավելին՝ բառարանային բառերը հաճախ առանց կոնտեքստի են, ու արդյունքում դրանք սխալ տեղում ենք գործածում: Ի վերջո, մեր նպատակն ընթերցողին մեր մտքերը հասցնելն է, չէ՞: Ուրեմն փորձենք էնպես անել, որ մենք էլ մեր գրածից բան հասկանանք:

Իհարկե, գրավոր խոսքը կարելի է մարզել ֆեյսբուքում տվյալ լեզվով ստատուսներ գրելով կամ ընկերների հետ տվյալ լեզվով չաթվելով: Օրինակ իմ դանիացի շրջապատն ինձ ավելի շատ դանիերեն է գրում, քան անգլերեն: Ես էլ դանիերեն պատասխանում եմ: Սկզբում ծանր մտավոր աշխատանք էր: Հիմա վարժվել եմ:

Լսելը
Լսելիս ամենակարևորը թուլանալն է: Սա ահագին ուշ սովորեցի: Ամեն անգամ լսելու վարժություններն անելիս լարվում էի, ոչ մի բառ չէի հասկանում: Կամ էլ հանկարծ ուշադրությունս անջատվում էր, մի հսկայական կտոր բաց էի թողնում: Երբ սկսեցի չմտածել լսելու մասին, զգացի, որ ավելի շատ բան եմ հասկանում: Դրա համար կարելի է ուղղակի ռադիոն միացնել որպես ֆոն, կինոներ նայել, երգեր լսել՝ առանց հասկանալու մասին մտածելու:

Բայց նաև նկատել եմ, որ առավել դժվար է հասկանալ ոչ մեզ ուղղված խոսքը, այսինքն՝ երբ ուրիշների խոսակցության ձայնագրություն ենք լսում, երբ մեր ներկայությամբ խոսում են այդ լեզվով: Օրինակ իմ աշխատավայրում շատերը միայն դանիերեն են խոսում, որովհետև գիտեն, որ հասկանում են: Բայց ընդամենը մի քանի վայրկյան անց այլևս չեմ լսում խոսակցությունը: Դրա համար ավելի մոտիկ մարդկանց վերջերս սկսել եմ խնդրել, որ դանիերենի անցնելիս անպայման ինձ էլ ներգրավեն խոսակցության մեջ: Երբ քեզնից պատասխան են սպասում, ուզած-չուզած լսում ես ու պատասխան պատրաստում: Ու եթե մի երկու բան էլ չես հասկանում, խնդրում ես, որ կրկնեն:

Խոսելը
Խոսել սովորելն ամենաբարդն է, հատկապես երբ ապրում ես մի միջավայրում, որտեղ կարող ես հանգիստ ուրիշ լեզվով հաղորդակցվել: Հիմնականում իմ համբերությունը չի հերիքում, ու շատ արագ անցնում եմ անգլերենի, նույնիսկ երբ դիմացինը համբերատար դանիացի է ու պատրաստ է ինչքան պետք է սպասել, մինչև ես դանդաղ-դանդաղ մտքերս կձևակերպեմ: Բայց երբ մնացած երեք դոմեյնները հաղթահարել ես, խոսելը սկսում է ինքնաբերաբար ստացվել:

Խոսել սովորելիս կարևոր է անընդհատ խոսելը: Չնայած շատերը վազում են դեպի լեզվակիրներ՝ մտածելով, որ էդպես ավելի հեշտ կսովորեն, իմ խորհուրդն է՝ սկզբում լեզվակիրների վրա շատ հույս մի դրեք: Առաջին հերթին, հաճախ լեզվակիրը սովոր չի լինում իր լեզուն օտար առոգանությամբ լսելուն, հետևաբար չի հասկանում՝ ինչ ես ասում: Դրանից հուսահատվում ես, էլ չես ուզում խոսել: Հետո, լեզվակիրը հաճախ համբերություն չի ունենում, անցնում է մեկ այլ լեզվի, որը դու ավելի լավ գիտես: Նաև վախենում ես սխալներից, որովհետև լեզվակիրը նկատում է յուրաքանչյուր մեծ ու փոքր սխալ:

Բայց արի ու տես, որ ոչ լեզվակրի հետ զրույցն ավելի հեշտ է ստացվում: Նախ, երկուսդ էլ լեզուն սովորելու մոտիվացիա ունեք: Երկրորդ, միմյանց սխալներից չեք վախենում: Երրորդ, ավելի հեշտ եք իրար հասկանում, որովհետև երկուսդ էլ դանդաղ եք խոսում ու օտար առոգանություն ունեք: Դանիերեն սովորելիս սկզբնական շրջանում միայն իմ լեզվի խմբի ժողովրդի հետ էի դանիերեն խոսում: Հետո, երբ արդեն մի քիչ լավացավ դանիերենս, սկսեցի դանիացիների հետ էլ խոսել: Արդեն նկատում եմ, որ առաջինը ես եմ անգլերենի անցնում, ոչ թե իրենք: Ավելին՝ արդեն դանիերենն այնքան ավտոմատացված է դարձել, որ երբ փողոցում կամ խանութում ինձ դիմում են, էլ չեմ ասում՝ կներեք, չեմ հասկանում, միանգամից պատասխանում եմ դանիերեն:

Իրականում լեզվի դպրոցներում քաջալերում են հենց սկզբից ամենուր դանիերեն խոսել: Բայց ամաչկոտ մարդկանց համար դա ահագին բարդ գործ է: Հակառակը՝ ոչ լեզվակրի հետ խոսելով ու վարժվելով, կամաց-կամաց անցնելով միջավայրն ավելի լավ է ստացվում:

Այլ հնարքներ
Լսե՞լ եք, որ ասում են՝ դժվարն առաջին չորս լեզուն են, հետո հեշտանում է: Չգիտեմ՝ ինչքանով է դա ճիշտ, որովհետև դանիերենն իմ եսիմորերորդ լեզուն է ու ավելի բարդ է, քան նախորդները: Բայց մի փոքրիկ հնարք ունեմ, որ բանեցնում եմ ցանկացած լեզու սովորելիս կամ ուղղակի լեզվի հետ առնչվելիս. որևէ լեզվի հետ գործ ունենալիս օգտագործում եմ իմ իմացած բացարձակապես բոլոր լեզուները: Օրինակ, ես իտալերեն բացարձակապես չգիտեմ, ոչ մի բառ, ոչ մի քերականական կանոն: Բայց արի ու տես, որ իտալերեն գրավոր տեքստից գլուխ հանում եմ, խանութներում էլ գները լսելիս կարիք չունեի խնդրելու, որ գրի առնեն: Դա ստացվում էր, որովհետև իսպաներենի, ֆրանսերենի ու լատիներենի գիտելիքներս էի փոխադրում: Հիմա կասեք՝ բայց դրա համար ֆրանսերեն ու իսպաներեն է պետք: Հա, բայց մյուս երկու լեզուները սովորելիս էլ անգլերենն էր շատ օգնում: Տո ֆիններեն սովորելիս լիքը բաներ հայերենից էի վերցնում:

Էսքանից հետո մեկնումեկը հաստատ կհարցնի՝ լավ, բա ո՞նց նոր բառեր սովորենք: Լեզվի դասագրքերում ամեն թեմայի սկզբում նոր բառեր կան, չէ՞: Սովորաբար ուսուցիչը դրանք սովորեցնում է ու ակնկալում, որ մենք էլ կսովորենք: Ժամանակին, երբ ֆրանսերեն էի սովորում, ահագին ժամանակ էի անցկացնում էդ բառերի վրա: Գրում էի հայերեն համարժեքները, փորձում կողքը ֆրանսերեն թարգմանությունը գրել: Ստացվում էր: Դանիերենի դեպքում էդպես չեմ անում: Մի անգամ բլոկնոտումս գրի եմ առնում ու մոռանում: Միևնույն է, նոր բառերը մենակ կիրառելիս են մնում: Ուղղակի պետք է ունենալ էնքան շատ կոնտեքստներ, որ բառը տպվի հիշողությանդ մեջ:

Ու հիշեք. շատ ավելի կարևոր է, թե ինչ եք կարողանում անել տվյալ լեզվով, քան քանի բառ ու քերականական կանոն գիտեք կամ ինչ առոգանությամբ եք խոսում: Ու հաճախ նույնիսկ փոքր բաներ կարողանալ անելը կարող է մեծ նշանակություն ունենալ: Ես կարողանում եմ ֆիննական սուպերմարկետում կողմնորոշվել, ու դա ինձ ահագին փրկեց սխալ ուտելիքներ գնելուց:

Լեզու սովորելու ժամանակակից խնդիրները

Արդեն գրեթե երկու տարի է, ինչ դանիերեն եմ սովորում: Ընդհանրապես, լեզուներից լավ եմ. բավական կարճ ժամանակում յուրացնում եմ քերականությունն ու բառապաշարը: Ու եթե նույնիսկ խոսել կամ գրել դժվարանում եմ, լսածս ու կարդացածս հասկանալը շատ արագ է զարգանում:

Դանիերեն 97 ասելու համար պիտի ասես. «Յոթ և հինգից կես պակաս անգամ քսան»: Բայց թվերից բարդ բաներ կան դանիերենում:

Էդպես չէ դանիերենի դեպքում: Գրեթե երկու տարում ու երկրում ապրելով պիտի որ արդեն ազատ տիրապետեի լեզվին, բայց արի ու տես, որ խոսելիս բավական դանդաղ եմ արտահայտվում, լսելիս զրուցակցին անընդհատ խնդրում եմ, որ ասելիքը կրկնի կամ ավելի դանդաղ ասի, իսկ գրավոր խոսքը մի առանձին պատմություն է, որին կանդրադառնամ այս գրառման վերջում:

Առաջին ու հիմնական պատճառը, որ դանիերեն չգիտեմ էնքան, ինչքան պիտի իմանայի, իմ ու դանիացիների ծուլությունն է: Ու ծուլություն ասելով նկատի չունեմ տնայինները գլխառադ անել կամ ընդհանրապես չանել (հա, դա էլ իր տեղն ունի), այլ լեզուն գործածելու ծուլությունը: Երբ գիտես, որ դիմացինդ անգլերեն գիտի, որ զրույցն ավելի սահուն ու արագ կընթանա, եթե երկուսդ էլ անգլերեն խոսեք, երբ դիմացինը ներվայնանում է նույն բանը հազար անգամ կրկնելուց, մի երկու բառ դանիերեն փոխանակելուց հետո անցնում եմ անգլերենի:

Այս խնդիրը լուծելու մի քանի տարբերակ կա: Մեկը համառորեն դանիերեն շարունակելն է, երբ դիմացինդ անցել է անգլերենի, մեկը՝ դանիերեն խոսել քեզ նման նոր սովորողների հետ: Իհարկե, էս դեպքում սխալներդ ուղղող չկա, երաշխիք չունես, որ ճիշտ լեզու ես լսում, բայց դե չեղածից լավ է: Ու ի վերջո, կարելի է շփվել մարդկանց հետ, որոնք անգլերեն չգիտեն կամ ամաչում են խոսել, բայց դանիերեն գիտեն: Մեր ամբիոնի քարտուղարուհին վառ օրինակ է: Սկզբում միշտ հետս մարդ էի տանում, երբ հետը որևէ հարց էր լինում: Իսկ հետո սկսեցի ինքնուրույն գնալ ու բոլոր հարցերս դանիերեն լուծել:

Բայց դանիերեն սովորելու դժվարություններից մեկը հենց լեզուն ինքն է: Գրավոր ու բանավոր լեզուների միջև հսկայական անդունդ կա: Ուղղագրությունը թափանցիկ չէ, ուղղագրական կանոններ գրեթե չկան (ի տարբերություն, օրինակ, ֆրանսերենի), ու եթե ուզում ես ուղղագրական սխալներ չանել, պիտի ուղղակի հատ-հատ սովորես, թե որ բառը ոնց է գրվում (էստեղ տեղին է ասելը, որ նույնիսկ դանիերենի դասատուներն են բառարան բացում, որ տեսնեն, թե բառն ինչպես է գրվում):

Ու այս տարբերության պատճառով հաճախ այն բառերը, որոնց բանավոր տարբերակները գիտեմ, անճանաչելի են դառնում գրավոր տեսքով: Հիշում եմ՝ մի անգամ էկրանին տեսա pegefinger բառը, մի հինգ րոպե զարմացած դեսուդեն էի գնում. ո՞նց, սա ցուցամա՞տն է: Էսքան ժամանակ գիտեի՝ ցուցամատին ասում են փայըֆինգը, գաղափար չունեի ոնց է գրվում:

Մյուս կողմից, գուգլ թրանսլեյթի, այլ օնլայն բառարանների և ինտերնետային փնտրման հնարավորության պատճառով ստացածս դանիերեն մեյլերն ալարում եմ դանիերեն կարդալ, իսկ գրելիք տեքստերս էլ դզում-փչում եմ էս զանազան մեթոդների օգնությամբ: Արդյունքում՝ եթե նույնիսկ բանավոր լեզուն քչից-շատից գիտեմ, գրավոր լեզուն սկսնակից մի քիչ է լավ:

Բայց էստեղ ուրիշ հարց է առաջանում: Ինչպե՞ս ենք որոշում գրավոր լեզվի իմացությունը: Եթե դանիերեն ձեռագիր որևէ տեքստ եմ գրում, կատաստրոֆիկ սխալներ եմ անում՝ թե՛ ուղղագրական, թե՛ քերականական: Իսկ երբ կոմպով եմ տեքստ հավաքում, սխալները համեմատաբար քիչ են. ուղղագրությունը ստուգում եմ, քերականությունը գուգլում եմ, բառարանների օգնությամբ ավելի հարուստ բառապաշար եմ գործածում: Տեքստն էլի իմ գրածն է, էլի իմ ասելիքը տեղ եմ հասցնում, բայց ավելի պակաս սխալներով:

Դանիերեն գրավոր քննությունը հենց ձեռագիր է լինելու, առանց օգնող միջոցների: Դասատուս մտածում է, որ ցածր եմ ստանալու: Բայց հարց է առաջանում. ժամանակակից աշխարհում ի՞նչ է նշանակում գրավոր լեզու իմանալ: Արդյոք դա ձեռագիր գրել կարողանա՞լն է: Էդ դեպքում դա ինչների՞ս է պետք: Դանիերեն սովորելուս ամիսների ընթացքում ձեռագիր լեզուն գործածել եմ միայն ու միայն քննությունների ժամանակ, իսկ մնացած դեպքերում (հիմնականում մեյլեր գրելիս) միշտ կոմպով տպել եմ:

Բանավորի համար դեռ չկան սարքավորումներ, որ վայրկենական քեզ օգնեն հասկանալ կամ կառուցել խոսքդ: Եթե վարժ չես խոսում, ոչ մի օնլայն բառարան քեզ չի փրկի: Դրա համար իմանալ-չիմանալը որոշվում է միայն ու միայն նրանով, թե ինչ ես կարողանում տվյալ լեզվով անել տվյալ պահին:

Բայց էդ դեպքում ինչպե՞ս է որոշվում դու այդ լեզվով կարդալ-գրել գիտես, թե ոչ: Եթե ժամանակակից տեխնոլոգիաներն օգնում են, որ ավելի լավ կառուցես տեքստդ ու ավելի լավ հասկանաս ուրիշների գրածը, արդյոք ճի՞շտ է պահանջելը, որ առանց որևէ միջոցի օգնության կարողանաս ձեռագիր տեքստ գրել: Ի վերջո, իրական կյանքում տեքստերդ կոմպի մոտ նստած ես գրելու: Ու կարևոր է, թե ինչ ես կարողանում անել տեխնոլոգիայի օգնությամբ, ոչ թե առանց դրա:

Ճիշտ էդպիսի ուղղությամբ է գնում ժամանակակից բարձրագույն կրթությունը, որտեղ ոչ թե ստուգում են, թե ինչ ես հասցրել լցնել գլուխդ, այլ ինչպես ես ձեռքիդ տակ եղած նյութերը գործածում: Գնահատվում է վերջնական պրոդուկտը՝ էսսեն, որը գրվում է գրականությունից օգտվելու, մտածելու, վերլուծելու օգնությամբ:

Ուրեմն երևի արժե, որ լեզվի դպրոցներում դադարեցնեն ձեռագիր գրավոր տեքստեր պահանջել և ավելի կենտրոնանան եղած միջոցները ճիշտ օգտագործելու վրա. որտեղ փնտրել քերականական ճիշտ կառուցվածքներ, գուգլ թրանսլեյթի ինչին վստահել, ինչին՝ ոչ: Կարծում եմ՝ էդպես սովորողը շատ ավելի քիչ ջանքերով ավելի լավ վերջնական պրոդուկտ՝ օտար լեզվով որակյալ ու գրագետ տեքստ կտա, քան մատիտով ու թղթով շարադրություններում: