Իռլանդիան յոթ մասից. մաս 3։ Ռոք համերգ ու զոմբի

Մաս 1. Բարի գալուստ
Մաս 2. Բլուրներ ու ծով

Դահլիճում լավ տեղ գրավելու համար մեր հին սովորության համաձայն համերգասրահի մոտ հայտնվեցինք դռների բացվելուց երկու ժամ առաջ։ Բնավ անսպասելի չէր, որ մեզնից առաջ արդեն մարդիկ հավաքվել էին։ Բայց զարմանալին այն էր, որ բոլորն առանց բացառության իռլանդացի դեռահասներ էին։ Ուրեմն 21-րդ դարում ծնվածները դեռ լսում են 90-ականների երաժշտություն։

Մի տասնհինգ-տասնվեց տարեկան աղջիկ մոտեցավ մեզ ու ասաց, որ հերթագրում է բոլորին ու մեր ձեռքերին մարկերով գրեց 17 ու 18 թվերը։ Դրա հաջորդ օրը Գոլուեյի գնացքում պիտի տեսնեինք մի աղջկա, ձեռքին՝ նույն ձեռագրով ու մարկերով թիվ։ Համերգի հանդիսատեսին ճանաչելու գաղտնի կոդ էր դարձել այդ թիվը։

Երկու խմբերն էլ՝ Weezer-ն ու The Smashing Pumpkins-ը, Մորթենը երկու սիրելի խմբերն են, իսկ ես թեև երկուսի երաժշտական գործունեությունը հարգում եմ, էդպես էլ չկարողացա էնպես սիրել, որ գոնե երգերի անուններն իմանամ, հետևաբար համերգի մասին շատ բան չեմ կարող ասել, բացի նրանից, որ իսկապես մեծ հաճույք ստացա. դե այդ որակի ռոք համերգին, այն էլ 90-ականների խմբի, ո՞նց հաճույք չստանաս։

Իհարկե, միակ թերությունը թերևս երկու խմբերին նույն տոմսով բեմ բերելն էր։ Մորթենի նման մարդիկ, որ երկու խմբերին էլ երկրպագում էին, շատ քիչ էին։ Հիմնականում հանդիսատեսը կա՜մ մեկի, կա՜մ մյուսի համար էր եկել։ Ու արդյունքում Weezer-ի համերգի ժամանակ The Smashing Pumpkins-ի երկրպագուներն էին անջատված, ու հակառակը։

Մեր ճամփորդության ընթացքում սա միակ համերգը չէր։ Գոլուեյից վերադառնալուց հետո գնացինք նաև ամերիկյան Slow Pulp-ին լսելու, որ հենց մեր ժամանակների նոր ռոք խումբ է ու բավական լավն է։ Բայց մինչև վերջ չկարողացանք մնալ. ես Գոլուեյից հետս վիրուս էի բերել, ու հազիվ էի ոտքի վրա մնում։ Մեծ ափսոսանքով կեսից դուրս եկանք։

Բայց այս արձակուրդի ժամանակ ինձ վրա ամենամեծ տպավորություն թողած համերգային համարը The Cranberries-ի “Zombie”-ն էր, որը լսեցինք Դուբլինում վերջին գիշերը, երբ մոտակա մի փաբ էինք գնացել կենդանի երաժշտություն լսելու՝ փոքր հույսով, որ զանազան փոփ վերակատարումների արանքում, այնուամենայնիվ, իռլանդական երգեր էլ կհնչեն։ Ու երեկոն եզրափակվեց հենց Զոմբիով։ Բայց բնավ կատարման որակը չէր, որ մեխվեց ուղեղումս, ու մինչև հիմա դուրս չի գալիս։ Պարզապես շա՜տ պատահաբար երգի տեքստի մեջ լսեցի 1916 թիվը, եկա տուն, սկսեցի մանրամասն փորփրել։

Իհարկե, Զոմբին առաջին անգամ չէի լսում, ու բառերը գրեթե անգիր գիտեի։ Կարելի է ասել, էն երգերից է, որի տակ մեծացել եմ։ Բայց չգիտեմ ինչու երբեք տեքստին ուշադրություն չէի դարձրել։ Իսկ այս անգամ երկու շաբաթ շարունակ իռլանդական պատմության ու մշակույթի մեջ ընկղմվելուց հետո 1916 թիվն աննկատ չանցավ։

1916-ը Զատկի ապստամբության տարին է, երբ իռլանդացիները զինված ապստամբության են դուրս եկել Միացյալ Թագավորության դեմ՝ Իռլանդիայի հանրապետությունը հռչակելով։ Բրիտանացիները հաջողությամբ ճնշում են այն, թեև իռլանդացիները մեծ կորուստներ են հասցնում։ Բայց համարվում է, որ հենց այս ապստամբությունն է սկիզբ դրել Իռլանդիայի անկախացման գործընթացին։

Այդ դեպքում ի՞նչ է երգում Դոլորես Օ’Ռիորդանը 1916-ի մասին։ Հարցին պատասխանելու համար պետք է նախ ամբողջ երգին ու դրա նախապատմությանն անդրադառնալ։ Ինտերնետը փորփրելով պարզում եմ, որ 1993-ին, երբ իռլանդական հանրապետական բանակը ռումբ է պայթեցնում Անգլիայի Ուորինգթոն քաղաքում, երկու երեխաներ են զոհվում։ Օ’Ռիորդանն այդ ժամանակ մոտակայքում է լինում ու շատ է ազդվում այդ դեպքից։ Անգլիայով ճամփորդելով՝ ամաչում է, որ իռլանդացի է։ Ու դրանից ազդված գրում է «Զոմբի» երգը։

Իհարկե, եթե վերցնենք առանձին այդ դեպքը, իսկապես շատ հուզիչ է, որ ռոք երաժիշտը չի ցանկանում, որ այլևս երեխաներ զոհվեն, որ այս ամենի վերջը պետք է գա։ Բայց նայենք երգի բառերին ու պատմաքաղաքական կոնտեքստին։

Իռլանդական հանրապետական բանակի ռումբը ավելի քան երեսուն տարի տևած «Անախորժությունների» (The Troubles) շրջանակում էր, որն ըստ էության ծնվել էր նրանից, որ Հյուսիսային Իռլանդիայի ազգայնական կաթոլիկ իռլանդացիները հոգնել էին բրիտանական օկուպացիայից ու դրա արդյունքում կաթոլիկների նկատմամբ դիսկրիմացիայից ու խաղաղ բողոքի ցույցով միացյալ Իռլանդիա էին պահանջում, ինչին Հյուսիսային Իռլանդիայի իշխող բողոքական իռլանդացիները, որոնք Միացյալ Թագավորության կազմում մնալու կողմանկից էին, ոստիկանական ուժով պատասխանեցին։ Դրանից բանը բանից անցավ՝ բրիտանական զորքի մտնելով ու աստիճանաբար զինված կոնֆլիկտի վերածվելով, ինչի արդյունքում իռլանդական հանրապետական բանակը զանազան տեղերում ահաբեկչություն է իրականացնում, այդ թվում՝ Անգիայի Ուորինգթոն քաղաքում, որն էդպես ազդում է Դոլորես Օ’Ռիորդանի վրա։

Երգում ասվում է. «Նույն հին թեման 1916-ից սկսած»։ Հետո նաև ասում է՝ «Սա ես չեմ, իմ ընտանիքը չէ»։ Այսինքն, Օ’Ռիորդանը կարծես հոգնել է իռլանդական ազատագրական պայքարից ու լրիվ արհամարհում է, թե մինչև 1916 թիվը ոնց են անգլիացիները 1801-ից գրավել Իռլանդիան ու ամեն հնարավոր ու անհնար ձևով ճնշել իռլանդացիներին, էդ թվում՝ տարիներով սովի մատնելով, ինչի արդյունքում մոտ մեկ միլիոն զոհ է լինում։ Ու հենց այս տարբեր տեսակի ճնշումն ու խտրական վերաբերմունքն է, որ բերել է 1916-ի Զատկի ապստամբությանը ու հետագա բոլոր ընդվզումներին բրիտանական տիրապետության դեմ։ Իսկ ըստ Օ’Ռիորդանի նրանք պարզապես զոմբիներ են։

Արդյոք Օ’Ռիորդանը լավ չի՞ պատկերացրել այս ամենն ու պարզունակացրել է բավական բարդ մի թեմա՝ անձնապես հեռու չգտնելով դեպքի վայրից ու պարզապես որպես մարդ իսկապես ցավելով երեխաների ողբերգական մահվան համար։ Թե՞ ինքն իրեն նույնացրել է ճնշող կողմի՝ անգլիացիների հետ ու իռլանդացի լինելու համար ամաչելուց գրել այս երգը։

Այս հոդվածից տեղեկանում ենք, որ Օ’Ռիորդանն ու իր ընտանիքը, լինելով անկախ Իռլանդիայի Լիմերիքից, իսկապես ոչ մի կապ չեն ունեցել «Անախորժությունների» հետ։ Ունենալով համեմատաբար մեծ ֆինանսական կարողություններ՝ առանձնապես չեն տուժել բրիտանացիների լծից, հետևաբար դժվար է եղել հասկանալ, թե «Անախորժություններն» ինչից են սկսվել։

Այսպիսով, Իռլանդիայի ազգային ազատագրական պայքարը գալիս, կապվում է սոցիալական արդարության համար պայքարին, որը շատ բարդ է հասկանալ այլ դասակարգի իռլանդացու համար։

Լսելով, մտածելով «Զոմբիի» մասին՝ չեմ կարող Հայաստանի հետ զուգահեռներ չանցկացնել ու չհիշել այն խավին, որ անհամբեր սպասում է խաղաղության պայմանագրի ստորագրմանն ու սահմանների բացմանը, որովհետև «դե ինչքան կարելի է իրար սպանել»՝ անհաղորդ մնալով արցախցիների ու սահմանամերձ գյուղերում ապրողների տառապանքներին, բայց արցունք թափելով յուրաքանչյուր ադրբեջանցի զինվորի համար։

Բայց ընդհանուր առմամբ իռլանդական արվեստի մեջ մխրճված են ազգային ազատագրական թեմաները, ու The Cranberries-ն իր Զոմբիով ավելի շատ բացառություն է, քան օրինաչափություն։ Կան ուրիշ ժամանակակից խմբեր ու երաժիշտներ, որ հարցի հենց իռլանդական կողմին են անդրադառնում, որոնց մասին հետագայում անպայման կգրեմ։ Իռլանդական արվեստը ոտքից գլուխ քաղաքական է, ու ոչ ոք, ի դեպ, նույնիսկ Օ’Ռիորդանն ինքը, չի վախեցել քաղաքական լինելուց։

Իսկ Դուբլինի համերգների արանքում Գոլուեյն էր, որտեղ մեր՝ մանրամասն ծրագրած ճամփորդությունը սկսեց թարս գնալ։ Օձի, փոթորկի ու այլ ապաքաղաքական երևույթների մասին հաջորդ հատվածում։

Շարունակելի

Երաժշտությունը կորոնավիրուսի ժամանակ

Մեր սովորական երաժշտական նվագարկչին փոխարինել են ինստագրամի կենդանի համերգները։ Երբեմն նույնիսկ միաժամանակ մի քանի համերգ է լինում, ու պիտի ընտրես որին ես ուզում ներկա լինել։ Երբեմն էլ բաց թողած համերգները հաջորդ օրն ես լսում. ու անհետանում է կենդանիի ու ձայնագրվածի միջև սահմանը։ Աշխարհի տարբեր անկյուններում երաժիշտները պարբերաբար անվճար առցանց համերգներ են տալիս՝ հասկանալով, որ հիմա ավելի քան երբևէ մարդիկ այդ համերգների կարիքն ունեն։ Երաժիշտներն էլ բոլորիս պես տնից են աշխատում։ Միայն թե ի տարբերություն մնացած տնից աշխատողներիս, դրա դիմաց չեն վարձատրվում։

Այսօր տասնութերորդ օրն է, ինչ մեկուսացած ենք։ Սկզբում ահավոր դժվար էր. խուճապ, լուրեր, աշխատանք, ֆեյսբուքյան բանավեճեր, թվեր, մոդելներ։ Այս աղմուկի հետ աշխատանքի վրա կենտրոնանալը գրեթե անհնար էր դառնում, բայց հետո աղմուկը դարձավ առօրյայի մի մաս, ու բոլոր գործողություններն ուղեկցվում էին ֆեյսբուքյան անիմաստ բանավեճերով ու սևեռուն կերպով անընդհատ կորոնավիրուսով վարակվածների թվերը ստուգելով։

Մեր մեկուսացված առօրյայի մի կարևոր մաս դարձավ իմ ուկուլելեն, որ թեկնածուական թեզս հանձնելուց հետո պինդ֊պինդ պահել էի ու գրեթե երեք տարի ձեռք չէի տալիս։ Այս օրերին Հռոմում բնակվող իմ հին ընկերներից մեկը՝ Ռոզին, որին երբեք իրական կյանքում չեմ տեսել, բայց ճանաչում եմ տասնհինգ տարեկանից, իր պատշգամբից տեսանյութ տեղադրեց, որտեղ ուկուլելեով Ալանիս Մորիսեթի «Ուտոպիան» էր նվագում։ Դրանից ոգևորվեցի, ես էլ իմը հանեցի, լարեցի ու սկսեցի նվագել ու երգել հենց նույն երգը, ամեն անգամ գործիքը պատյանից հանելուց առաջ հայտարարելով “Uke o’clock!”։ Օրերը տարբերվում են միայն նրանով, թե քանի անգամ եմ նվագում «Ուտոպիան». երբեմն մի ժամ շարունակ, առանց ընդմիջման, իրար հետևից, երբեմն՝ միայն մի անգամ, երբեմն՝ մեկուկես։ Երբեմն Մորթենը միանում է կիթառով կամ ձայնակցելով, երբեմն՝ միայն վերջին «ու՜ ուուու՜ ու՜»։ Երբեմն անցնում եմ լրիվ աղմկոտ ռոքայինի, երբեմն՝ ցածրաձայն, գրեթե շշնջում եմ։ Ու երևի ամիսներ անց այս օրերի մասին խոսելիս Մորթենը ոչ թե ամսաթվերն է նշելու, այլ «այն օրը, երբ «Ուտոպիան» երկու անգամ կատարեցիր, ու ես միայն կրկներգներին ձայնակցեցի» կամ «այն օրը, երբ ցածր էիր երգում, որ հարևաններին չարթնացնես, ու ավելի շատ ոնց որ օրորոցային լիներ»։

Դեռ առաջին օրերից ամեն օր երեկոյան ժամը յոթին ամբողջ Դանիան պատշգամբներից կամ պատուհաններից երգում ու աղմկում է։ Չգիտեմ՝ մյուս տեղերում ինչպես է, բայց մեր շենքում սկզբում լավ աղմուկ էր, հետո երգերը միացան։ Բոլորն իրենց պատշգամբներից ինչպես կարողանում, միանում էին. ոմանք հարվածային գործիքներով, ոմանք՝ ֆլեյտայով կամ շեփորով, ոմանք՝ պարզապես կաթսայով ու շերեփով կամ գետնին դոփելով ու ծափ տալով։ Ամեն օր նույն ժամին պատշգամբ դուրս գալով՝ նկատում էիր, թե ինչպես են օրերը երկարում. սկզբում լրիվ մութ էր, հետո՝ օրերի հետ ավելի ու ավելի լուսավոր։ Ու երեկոյան ժամը յոթը օրվա այն հատվածն էր, երբ տեսնում էիր մարդկանց, տեսնում էիր նրանց ոչ թե որպես պատահական անցորդների, այլ մի մեծ իրադարձության մաս, որպես միասին, բայց իրենց տներում մեկուսացածների։ Ժամը յոթի այդ համերգները իրական կյանքում մարդկանց պակասը լրացնելու միակ հնարավորությունն էին։

Տեսարանը մեր պատշգամբից երեկոյան ժամը յոթին

Երեկ առաջին անգամն էր, որ ժամը յոթին դրսում էինք։ Թեքվում էինք, որ մտնենք մեր փողոց, երբ հանկարծ պատուհաններից կախված ծափ տվող երեխաների նկատեցինք, կողքի բակից կիթառի ձայներ էին լսվում, ոմանք երգում էին, ոմանք պարզապես բացականչում։ Քաղաքը մի քանի րոպեով կենդանացել էր, կոտրվել էր գրեթե երեք շաբաթ տևած լռությունը։ Երևի այդպես է ամեն օր ժամը յոթին, բայց մենք մեր պատշգամբներից ոչինչ չենք լսում։

Երգելը և երգեր լսելը տներում փակված ողջ մարդկության առաջնային սփոփիչ միջոցն է մնացել, ինստագրամային համերգները՝ այդ երգերի շուրջ միավորվելու միջոց, հիշեցում, որ բոլորս ենք մեկուսացած։ Ու չգիտեմ՝ ինչքան տներում փակված կմնանք։ Բայց այս օրերի երգերը դեռ երկար ենք հիշելու։ Կուզեի, շատ կուզեի, որ վերևներում որոշում կայացնող քաղաքական գործիչները հասկանային, որ հենց երգերի, ոչ թե խոշոր բիզնեսների շնորհիվ է, որ իրենց ղեկավարած հասարակությունները չեն խելագարվել։ Բայց կանցնի պանդեմիան, կմոռացվեն երաժիշտները, ու նորից կսկսվեն «այդ ծույլ արվեստագետների» մասին խոսակցությունները, որոնք ընդամենը ուզում են իրենց աշխատանքի դիմաց վարձատրվել, ինչպես բոլորը։

 

Անահորիշ

Անահորիշ իռլանդերենից թարգմանաբար նշանակում է պարզ ջրերի տեղ։ Իռլանդացի պոետ, նոբելյան մրցանակակիր Շիմըս Հինիի բանաստեղծություններից մեկն է, որը Լիզա Հանիգանը երգ է դարձրել։ Իր երրորդ ալբոմի վրա աշխատելիս դժվարանում էր բառեր գտնել։ Դրա համար սկսել է կարդալ բառերի վարպետին՝ Շիմըս Հինիին որպես ոգեշնչում։ Ասում է, որ Անահորիշը տեղով մեկ երգ էր։

Համերգների ժամանակ Լիզան Անահորիշը միշտ ակապելլա է կատարում՝ այդ պահին իրեն ընկերակցող երաժիշտների հետ։ Իռլանդական կախարդական հնչողություն ունի երգը, ու երբ լսում ես, հասկանալի է դառնում, որ ցանկացած երաժշտական գործիք կխանգարի երգի հնչողությանը։ Ներքևի տեսահոլովակում Saint Sister֊ի աղջիկներն են ձայնակցում Լիզային։ Հենց նրանք էին ուղեկցում երգչուհուն ալբոմի շրջագայության ժամանակ։

Չգիտեմ ինչու որոշեցի երգի մասին գրել էսօր։ Լսեք ու վայելեք։ Ներքևում էլ Հինիի բանաստեղծությունն է։

Anahorish by Seamus Heaney

My “place of clear water,”
the first hill in the world
where springs washed into
the shiny grass

and darkened cobbles
in the bed of the lane.
Anahorish, soft gradient
of consonant, vowel-meadow,

after-image of lamps
swung through the yards
on winter evenings.
With pails and barrows

those mound-dwellers
go waist-deep in mist
to break the light ice
at wells and dunghills.

Any Other. 90֊ականներին ծնվածի 90֊ականների պես հնչող երաժշտությունը

Ֆեյսբուքիս ֆիդում որտեղից որտեղ գովազդ հայտնվեց, թե՝ մայիսի 18֊ին Վեգայում Any Other֊ը համերգ է տալու։ Անունը կյանքում չէի լսել, բայց կատարողի արտաքին տեսքից ենթադրեցի, որ հավանաբար դուրս կգա, սկսեցի փորփրել։ Առաջին երգը, որ աչքովս ընկավ Something֊ն էր.

 

Երգը լրիվ 90֊ականների երաժշտությունն էր հիշեցնում։ Ու էնքան դուրս եկավ, որ շարունակեցի փորփրել, որ տեսնեմ՝ արժե՞ համերգին գնալ։

Պարզեցի. Any Other֊ը իտալացի երգչուհի֊երգահան Ադել Նիգրոյի նախագիծն է։ Մինչև այժմ երկու ալբոմ ունեն թողարկած, որոնցից առաջինը թողարկվել է, երբ Ադելը դեռ քսանմեկ տարեկան էր, իսկ երեկ արդեն քսանհինգ դարձավ։

Երաժշտական քննադատներն Any Other֊ը համեմատում են 90֊ականների ինդի հնչողության ու ժամանակակից Վաքսահաչիի գրչի հետ (հանուն արդարության ասեմ, որ Վաքսահաչին էլ 90֊ականների հնչողություն ունի, մի օր էլ առանձին նրա մասին կգրեմ)։

Any Other֊ն իտալական երաժշտական աշխարհից առանձնանում է նրանով, որ երգերը բացառապես անգլերեն են, ազդեցությունն էլ անգլո֊ամերիկյան է։ Այնուամենայնիվ, Ադել Նիգրոն նաև իր ուրույն ձայնն ունի. երգերը անկեղծ են ու հուզական, հաճախ շատ ուղիղ, երեսին շրմփացնող բառերով։ Կատարելիս Ադելը չի խնայում հույզերը ու ամբողջությամբ դրանք փոխանցում է վոկալով։

Անցյալ տարի թողարկվել է Any Other֊ի երկրորդ ալբոմը՝ Two, Geography։ Թեև նույն անկեղծությունն ու հուզականությունը պահպանված է, բայց հնչողությունը մի քիչ փոխվել է. ավելի շատ գործիքներ ու ջազային տարրեր են ավելացել (ալբոմային տարբերակում, ի դեպ, բոլոր գործիքներն Ադելն ինքն է նվագում)։

Ներքևում Two, Geography ալբոմի առաջին սինգլն է՝ Walkthrough։ Բավական միօրինակ տողերով, որտեղ միայն ձայն ինտոնացիան է փոխվում, երգչուհին ունկնդրին է փոխանցում դեպրեսիայի ողջ ողբերգությունը՝ ոչինչ չզգալու առաջացրած անտանելի ցավը։

Any Other֊ի գործունեությունն էդպես մանրամասնորեն ուսումնասիրելուց հետո որոշեցի. մայիսի 18֊ի մնացած բոլոր պլաններս թողնում եմ մի կողմ ու գնում համերգին։

Իսկ Վեգայի ամենափոքր համերգասրահում հազիվ երեսուն հոգի կլիներ, որոնցից շատերը համերգը բացող դանիացի Սարա Լյուին լսելու էին եկել։ Any Other֊ը լրիվ անծանոթ էր դանիական հանդիսատեսին, իսկ օրն այնքան էլ հարմար չէր. Վեգայի մյուս երկու դահլիճներում էլ համերգ կար, իսկ որ երաժշտասերներն էլ համերգ չէին գնացել, «Եվրատեսիլով» էին խառը։ Բայց դա չխանգարեց, որ Any Other֊ը հոյակապ համերգ տա։ Ադել Նիգրոն նույն ձայնային ելևէջներն օգտագործում էր նաև բեմի վրա՝ դահլիճին փոխանցելով ամենաուժեղ հույզերը, այն աստիճանի, որ դրանցից պաշտպանվելու համար հանդիսատեսը կամաց֊կամաց հեռանում էր բեմից։

Բավական կարճ տևած համերգի ընթացքում կատարեցին հիմնականում հենց երկրորդ ալբոմի երգերը ու վերջում միայն անդրադարձան երկու հին երգերի։ Դրանցից մեկը Something֊ն էր, որը վերևում տեղադրել եմ, մյուսը՝ Sonnet #4֊ը։ Վերջինիս ժամանակ խմբի բոլոր երաժիշտները հեռացան բեմից, ու Ադել Նիգրոն միայնակ կատարեց այն՝ ակուստիկ կիթառով։

Համերգից հետո երկու ալբոմների վինիլները գնեցինք ու մի երկու բառ փոխանակեցինք Ադելի հետ։ Մորթենն է ասում է՝ չեմ հավատում, թե իտալացի է, շատ ամերիկյան էր շարժուձևը։ Բայց Ադել Նիգրոն մաքուր իտալացի է, Իտալիայում մեծացած։ Ասում եմ՝ երևի այն ինտրովերտ երեխաներից է, որ ամբողջ պատանեկությունն անց է կացրել անգլոամերիկյան ռոք լսելով։

Ու հիմա ուզում է Իտալիայի սահմաններից դուրս գա։ Եվ արդեն ստացվում է։

Մեզ չհասնող լավ երաժշտությունը

Մի քանի ամիս առաջ անդրադարձել էի քսանմեկերորդ դարում երաժշտության անկման պատճառներին՝ նշելով, որ լավ երաժշտություն ստեղծվում է մեր օրերում, պարզապես մեզ չի հասնում։ Մինչ կշարունակեք կարդալ, լսեք այս երգը.

Լսեցի՞ք։ Լավ լսվում է, չէ՞։ Ականջին հաճելի ձայն, հեշտ հիշվող կրկներգ, պարզ, բայց սիրուն բառեր։ Երգն ավարտվում է, ուզում ես նորից լսել. հաջողված փոփ երգ է։

Երգը Lady Lamb֊ի՝ այս ամիս թողարկված Even in the Tremor ալբոմից է։ Lady Lamb֊ը (իսկական անունը՝ Էլի Սպալտրո) հեղինակ֊կատարող է, ինչպես մեզ հայտնի բազմաթիվ այլ կին հեղինակ֊կատարողներ՝ Ալանիս Մորիսեթ, Շինեդ Օ՛Քոննոր, Քեյթ Բուշ, Ջոնի Միթչել, Բյորք և այլն։ Ու Deep Love երգն էլ երևի հիմա հիթ կլիներ. սրճարաններում, խանութներում, ռադիոյով, ամենուր կհնչեր, ինչպես 90֊ականներին կին հեղինակ֊կատարողների հիթերով էր աշխարհը ողողված։ Բայց Սպալտրոն մի լուրջ թերություն ունի. ալբոմներ թողարկում է քսաներորդ դարի երկրորդ տասնամյակում, ոչ թե 90֊ականներին, հետևաբար նրա նոր ալբոմի առաջին սինգլը՝ Deep Love֊ը, թողարկվելուց երկու ամիս անց ընդամենը տասնմեկ հազար դիտում ունի, վիքիպեդիայի հոդվածը կարգին չի թարմացվում, նոր ալբոմը ԱՄՆ֊ից դուրս չի թողարկվում, ու երգչուհու անունը շարունակում է անհայտ մնալ երաժշտասեր հանրությանը։ Իսկ երաժշտասեր հանրությունը շարունակում է հայհոյել քսանմեկերորդ դարի աղբը, որ երաժշտության հետ ոչ մի աղերս չունի՝ ապրելով 90֊ականների նոստալգիայով։

Even in the Tremor֊ը Սպալտրոյի երրորդ ալբոմն է, ու թեև հնչողությամբ ու բովանդակությամբ ամենափոփն է, ամենադյուրամարսն ու հեշտ սիրվողը, հավանաբար նաև ամենաանհաջողը կլինի, որովհետև այն թողարկելիս երգչուհին մի սարսափելի սխալ է թույլ տվել. թողել է համեմատաբար խոշոր լեյբըլը, որը կարող էր ավելի մեծ շրջանառություն ու գոնե չափավոր հաջողություն ապահովել, հետ գնացել իր հին ու փոքր լեյբըլ, որի ձեռքերը շատ երկար չեն։

Կմտածեք՝ ո՞ր մի հիմարը նման բան կանի, որ Սպալտրոյի էշ խելքից է, որ նոր ալբոմը հաջողություն չի ունենում։ Բայց Even in the Tremor֊ի համար նրան կցել էին մի հայտնի պրոդյուսերի, որը խորհուրդ էր տվել երգերը վերամշակել (ասել կուզի՝ դարձնել էնպիսին, ինչպիսին մեր օրերի հիթերն են, ասել կուզի՝ ծախվել), իսկ Սպալտրոն չի համաձայնել։ Թողել է պրոդյուսերին, թողել է լեյբըլը, ճարել մի ուրիշ պրոդյուսերի ու թողարկել ալբոմն այնպես, ինչպես ինքն է ուզել՝ կորցնելով հաջողության հնարավորությունը, բայց պահպանելով ստեղծագործական անկախությունը։

Իսկ Էլի Սպալտրոյի նախորդ ալբոմները թեև նորից ոչ այնքան, ինչքան արժանի է, բայց փոքր հաջողություն ունեցել են։ Այնքան, որ գոնե ես լսել եմ։ Ու չնայած նրա երաժշտությունը համապատասխանում է իմ խիստ նեղ երաժշտական ճաշակին, երբևէ ո՛չ յություբը, ո՛չ սփոթիֆայը պատահաբար չի միացրել նրա երգերից և ոչ մեկը, նրանց ալգորիթմները երբեք չեն կռահել, որ Lady Lamb֊ը կարող է ինձ դուր գալ։ Էլի Սպալտրոյին հայտնաբերել եմ մոտ չորս տարի առաջ (այն ժամանակ անունը Lady Lamb the Beekeeper էր). առաջին երգն երգն էր, որ ընկերս՝ Մորթենը, ինձ ուղարկեց։ Իսկ Մորթենը լսել էր Սպալտրոյին, որովհետև իր երաժշտության աղբյուրները յություբն ու սփոթիֆայը չեն, ինքն ակտիվորեն փնտրում է նոր որակյալ երաժշտություն։

Մենք հիմա 90֊ականներում չենք, հիմա որակյալ երաժշտություն ստեղծելը հաջողության նախապայման չէ։ Բայց նաև երաժշտությունը շատ ավելի հասանելի է, քան 90֊ականներին էր։ Ուրեմն երևի պետք է օգտվել այդ հնարավությունից։ Եթե երգը ձեզ դուր եկավ, կիսվեք սոցիալական ցանցերում, թող ուրիշներն էլ լսեն ու իմանան, որ քսանմեկերորդ դարում ստեղծվում է որակյալ երաժշտություն։ Պարզապես մեզ չի հասնում։

 

Երաժշտության էվոլյուցիան. արդյոք իսկապե՞ս վատն է քսանմեկերորդ դարի երաժշտությունը

Երկար ժամանակ համոզված էի, որ մենք մեր ողջ կյանքում շարունակում ենք լսել այն երաժշտությունը, որը սկսել ենք լսել դեռահասային տարիքից (ու որն այդ ժամանակ հիթային էր)։ Նման եզրահանգման եկել էի, երբ ինչքան հեռանում ենք 2000 թվից, պոպուլյար երաժշտությունն այնքան ավելի մշուշոտ ու միապաղաղ էր դառնում, ու չէի կարողանում գտնել նոր կատարողների, որոնք դուրս կգային։ Ավելին՝ նույնիսկ հիմնավորող տվյալներ կային, որ այն, ինչ լսում ես վաղ դեռահասային տարիքում, շարունակում ես լսել ողջ կյանքում։

Բայց ժամանակի ընթացքում հասկացա, որ լավ երաժշտության վերջին տասնամյակը 90֊ականներն էին, ու դա պարզապես համընկել է իմ դեռահասության հետ։ Իսկ 21֊րդ դարում լավ երաժշտություն ստեղծվում է։ Պարզապես այն մեզ չի հասնում և այլևս պոպուլյար չէ։ Այս գրառումով սկզբում կհիմնավորեմ, որ 21֊րդ դարի պոպուլյար երաժշտությունը շատ ավելի վատն է, քան դրան նախորդող տասնամյակներինը, իսկ հետո կփորձեմ դրա պատճառները քննարկել։ Հիմնականում կենտրոնանալու եմ արևմտյան երաժշտության վրա, բայց կփորձեմ թեթևակի անդրադառնալ նաև Հայաստանի իրավիճակին։

21֊րդ դարում երաժշտության որակն ընկել է

Իսպանացի մի խումբ գիտնականների՝ 2012֊ին Nature ամսագրում տպագրված հոդվածը բավական մեծ աղմուկ հանեց ոչ միայն գիտական, այլև երաժշտասերների շրջանակում։ Հետազոտելով 1955֊ից մինչև 2010 թ. թողարկված կես միլիոն երգերի ձայնագրման որոշակի ցուցանիշներ՝ որոշ կարևոր հայտնագործություններ արեցին։ Մասնավորապես, պարզվեց, որ տարեցտարի երաժշտությունն ավելի բարձրաձայն է դառնում։ Թե դա ինչ կապ ունի որակի հետ, այս տեսահոլովակում մանրամասն բացատրած է։ Մի երկու խոսքով ասեմ, որ ձայնագրելիս ձայնի բարձրացումը ապահովվում է դինամիկ տիրույթի իջեցման հաշվին, ինչի արդյունքում ընկնում է որակը, այսինքն՝ տարբեր գործիքների ձայնային նրբությունները դառնում են աննշմար։

Նույն հետազոտությունը պարզել է նաև, որ տարիների ընթացքում երաժշտության հնչերանգային բազմազանությունը նվազել է, այսինքն՝ երգերը դարձել են ավելի պարզ, նմանատիպ գործիքավորումներով։ Վերևում նշածս տեսահոլովակում ասվում է, որ ժամանակակից փոփ երաժշտության ստանդարտ գործիքներն են ստեղնաշարը, հարվածային֊սարքը (drum machine), նմուշավորողը (sampler) և համակարգչային ծրագրերը։

Բլոգեր Պատրիկ Մեցգերը նկատել է, որ 21֊րդ դարի բազմաթիվ հիթային երգերում անընդհատ կրկնվում է նույն երկու նոտաների հաջորդականությունը։ Այս երևույթի անունը դրել է millennial whoop (օրինակներ), որը կրկնվում է բազմաթիվ փոփ հիթերում։

Անգամ երգերի տեքստերն են ավելի կրկնվող ու պարզունակ դարձել։ Դանիել Մորիսը ցույց է տվել, որ թեև տարբեր տասնամյակներում կան անընդհատ նույն տողը կրկնող հիթային երգեր, ընդհանուր առմամբ կրկնությունը գնալով ավելի է աճում, իսկ քսանմեկերորդ դարում այդ աճը շատ ավելի կտրուկ է 90֊ականների համեմատ։

Մի խոսքով, քսանմեկերորդ դարի երաժշտությունն իսկապես միատեսակ է ու իսկապես բոլոր երգերն իրար նման են։

Երաժշտության որակի անկման պատճառները

Իսկ ինչու՞ է երաժշտությունը միապաղաղ ու անորակ դարձել։ Արդյոք չկա՞ն ստեղծագործ երաժիշտներ, որոնք բարդ ու բովանդակալից տեքստեր են գրում ու որակյալ ձայնագրություններ անում։ Իհարկե կան։ Բայց նրանց երբեք ռադիոյով կամ ուրիշ տեղերում չես լսի։ Անգամ երաժշտական սթրիմային ծառայություններում (օրինակ՝ Սփոթիֆայ կամ Յություբ) եթե հատուկ չփնտրես, չես հանդիպի այդ երաժիշտներին։

 

Երգերը կրկնվող են մի պարզ պատճառով. դրանց մեծ մասի հեղինակները նույն մարդիկ են, ու մեծ բազմազանություն չկա։ Օրինակ, շվեդ Մաքս Մարտինը տարբեր կատարողների բազմաթիվ հիթերի հեղինակ է (“Baby One More Time”, “I Kissed a Girl” և այլն) ու երաժշտությունը սպանած հիմնական մեղավորներից մեկը։ Բայց ինչպե՞ս են Մաքս Մարտինի և նրա նմանների գրած անորակ երգերը հիթ դառնում։

Այսօր կրկնվող ու մեկը մյուսից չտարբերվող երգերը հիթ են դառնում, որովհետև երաժշտություն լսողը դա թույլ է տալիս։ Ծանոթ բառերը, ձայնը, ռիթմը ու նոտաները ավելի հեշտությամբ են ուշադրություն գրավում ու ավելի սիրելի են դառնում։ Այսպիսով, ռադիոյով, մարզասրահում, խանութում, փողոցում կամ յություբի գովազդների մեջ կարող ես մի երգը մի անգամ լսել, չտպավորի, բայց հարյուրերորդ անգամ լսելիս ինքդ քեզ համոզում ես, որ քեզ դուր է գալիս, ու հարյուրմեկերորդ անգամ արդեն դու ինքդ ես միացնում՝ նպաստելով, որ Սփոթիֆայը կամ Յություբը կամ այլ նման ծառայություններ (և հետն էլ ձայնագրման ընկերությունները) գումար վաստակեն քո հաշվին, նույնիսկ եթե դու գովազդներով լեցուն անվճար հաշիվներ ես օգտագործում։ Ու քո այդ լսածից երաժիշտն ինքը շա՜տ, շա՜տ քիչ գումար է ստանում, մինչ ոմանք միլիոններ են դիզում։

Իսկ ինչու՞ են ձայնագրման ընկերությունները էսպիսի մեթոդների դիմում։ Մի՞թե հնարավոր չէ որակյալ երաժշտություն վաճառել երաժշտասերին, ինչպես կատարվում էր 50֊ականներից մինչև 90֊ականներ. այն ժամանակ հասարակությունն էր որոշում երգի որակը։ Եթե լավն էր, մասսայաբար վաճառվում էր, հետևաբար անորակ երգերը հաջողություն չէին ունենա, ու ձայնագրման ընկերությունները անորակ երաժիշտների հետ պայմանագրեր չէին կնքի։

Այստեղ պետք է հետ գնալ 1996 թվական՝ դեպի Քլինթոնի ընդունած հեռահաղորդակցության ակտ, ըստ որի այլևս չէր արգելվում, որ կոնկրետ ընկերություն անթիվ֊անհամար հեռուստառադիոկայաններ ձեռք բերի։ Արդյունքում՝Clear Channel Communications֊ը գնեց բազմաթիվ ամերիկյան ռադիոկայաններ։ Ընկերությանը չէր հետաքրքրում հեռարձակվող նյութի որակը։ Քանի որ գովազդի տեղ տրամադրող ընկերություն էին, ռադիոկայանը պարզապես գովազդ տեղադրելու ևս մեկ տարածք դարձավ։ Ավելին՝ սկսեցին համագործակցել ձայնագրման ընկերությունների հետ և վճարվել յուրաքանչյուր երգ միացնելու համար։

Clear Channel Communications֊ը գնալով ընդլայնվեց ԱՄՆ սահմաններից դուրս՝ գրավելով նաև Եվրոպան։ Երաժշտության միջոցով փող աշխատելու այս մոդելը որդեգրեցին նաև այլ ընկերություններ, ու ձայնագրման ընկերությունների միջև մրցանկցությունը որակից տեղափոխվեց ուշադրություն գրավելու դաշտ, որտեղ մեծ դեր են խաղում կրկնությունն ու ձայնի բարձրությունը։

Այսպիսով, մեր օրերում քանի որ ռադիոն կամաց֊կամաց երկրորդական է դառնում, ու ֆիզիկական մեդիայի վաճառքը գնալով նվազում է, սթրիմային ծառայությունները դառնում են գլխավոր ճաշակ թելադրող։ Դուք կարող եք պնդել, որ օգտվելով նրանց ծառայություններից՝ որևէ ծուղակում չեք հայտնվում, որովհետև ինքներդ եք ընտրում ձեր լսելիքը։ Բայց նախ, միլիոնավոր երգերի հասանելիության շնորհիվ՝ ձեր ուշադրությունն էլ է տուժում, ու պատշաճ ժամանակ չեք հատկացնում երգերին։ Հետո, շարունակում եք լսել հին երգեր, իսկ թե ինչ նոր բան կհայտնաբերեք, թողնված է Սփոթիֆայի քմահաճույքին ու ալգորիթմներին։ Իսկ վերջում՝ չգնելով ձայնագրությունները ու համերգներ չգնալով (հասկանում եմ, որ Հայաստանում սրանց մասին խոսելն ավելորդ է, բայց գիտեմ, որ բլոգս միայն Հայաստանում չէ, որ կարդում են), որակյալ երաժիշտների կյանքն է՛լ ավելի է դժվարանում, որովհետև սթրիմային ծառայություններից նրանք գրեթե եկամուտ չունեն։

Ընդամենը մեկուկես տարի առաջ ինքս էլ Սփոթիֆայի ակտիվ օգտագործող էի։ Ավելին՝ անգամ բաժանորդագրություն ունեի, որ գովազդ չլսեմ։ Բայց մի օր հայտնաբերեցի, որ Սփոթիֆայն անգամ իմ ճաշակին համապատասխան երգերի հերթականությունն ընտրում է ըստ նրա, թե ինչի համար է վճարվել։ Լորա Մարլինգը թեև սիրածս երգչուհիներից չէ, բայց ունի որոշ երգեր, որոնք շատ եմ սիրում։ Ու հենց նրան էլ Սփոթիֆայով եմ հայտնաբերել, երբ Լիզա Հանիգանի երգերի վրա հիմնված ռադիոն էի միացնում։ Բայց երբ թողարկվեց Լորա Մարլինգի նոր ալբոմը, Սփոթիֆայը սկսեց միայն հենց այդ ալբոմից երգեր միացնել ու մոռացավ Լորա Մարլինգի հին ալբոմների մասին, չնայած որ նոր ալբոմը դուրս չէր եկել։ Հետո նաև թողարկվեց Թորի Էյմոսի նոր ալբոմը, որի սինգլներից մի քանիսն ունեի համակարգչիս մեջ։ Միացրեցի Սփոթիֆայով, միացրեցի նաև համակարգչովս ու հսկայական որակական տարբերություն զգացի. Սփոթիֆայի անգամ վճարովի ծառայությունը իրական որակ չէր ապահովում։ Այդ օրվանից հրաժարվեցի բաժանորդագրությունիցս, ու հիմա ինտերնետին չմիացած երաժշտական փլեյեր ունեմ, որտեղ սահմանափակ քանակությամբ երգեր կան։ Սկսել եմ նույն հաճույքով երաժշտություն լսել, ինչ հին ու բարի ժամանակներում էր, երբ միլիոնավոր երգեր ձեռքիս տակ չէին։

Երաժշտության որակը Հայաստանում

Վերևում թվարկված երևույթները, կարծում եմ, հայկական երաժշտության ու Հայաստանի վրա էլ կարելի է տարածել: 90֊ականներին Հայաստանում կային ռադիոկայաններ, որոնք բարձրորակ երաժշտություն էին հնչեցնում։ Բայց ժամանակի ընթացքում դրանք վաճառվեցին կամ քաղաքականություն փոխեցին, ու արդյունքում քսանմեկերորդ դարի անընդհատ կրկնվող աղբը հայտնվեց նաև հայկական ռադիոկայանների եթերում։

Իսկ եթե նայենք հայկական երաժշտությանը, ապա Հայաստանում էլ Մաքս Մարտինի պես կա Ավետ Բարսեղյան ու էլի մի քանիսը, որոնք մի քանի հոգու համար երգեր են գրում, ու այդ մի քանի հոգու կատարումներն են անընդհատ պտտվում եթերում՝ եթերը բազմաթիվ տաղանդավոր երաժիշտների համար անհասանելի դարձնելով։

Բայց քսանմեկերորդ դարի հայկական երաժշտությունը ևս մի խնդիր ունի։ Այսօր բազմաթիվ երիտասարդ երաժիշտներ, ազդվելով արևմտյան երաժշտությունից (թեկուզ հին ու բարի 60-70֊ականների), փորձում են նմանակել այն՝ ընդհուպ մինչև անգլերեն տեքստեր գրելով։ Պատճառաբանությունները տարբեր են. ռոքի լեզուն անգլերենն է, ուզում են միջազգային հաջողություն ունենալ, հայերեն երգեր գրելը դժվար է և այլն։ Բայց արդյունքում՝ մեծ մասամբ ստեղծում են միջակ անգլերենով միջակ երգեր, որոնք աշխարհի ոչ մի երկրում էլ հաջողություն չէին ունենա։

Այնուամենայնիվ, վերջին տարիներին շատացել են հայերեն երգեր գրողները, ու հայկական երաժշտությունը կամաց֊կամաց սկսում է դեմք ձեռք բերել։ Հայ երաժիշտների երգերն անընդհատ պտտվում են ֆեյսբուքում (օրինակ՝ Լիլիթ Բլեյան, Side Project, Դոգմա և այլն)։ Մնում է՝ հայկական երաժշտությունն աջակցող պետական քաղաքականություն լինի, հեռուստառադիոկայաններն էլ սկսեն հայկական երաժշտություն հեռարձակել, ու Հայաստանում, ինչպես ամբողջ աշխարհում, չմեռնի երաժշտությունը որպես արվեստ։

Լիզա Հանիգանը, Դուբլինն ու ես

Շատ լավ հիշում եմ այդ երեկոն։ Հուլիսի վերջերն էր, թե օգոստոսի սկիզբը։ Կոպենհագենի միջազգային տան ձեղնահարկի խոհանոցում հավաքված ընթրիք էինք սարքում։ Մոռացել եմ, թե էլ ով կար ու ինչ ի վերջո սարքեցինք։ Բայց շատ լավ հիշում եմ գարեջրի բանկաս ձեռքիս ու իմ զրուցակից տղային։ Մոռացել եմ, թե ինչպես հասանք դրան, բայց.
— Միայն մի անգամ եմ ծանոթ խառնել, որ ինձ կուլիսներ մտցնի, այն էլ սիրածս կատարողի տեսնելու համար,֊ ասաց։
— Ո՞վ է սիրածդ կատարողը,֊ հարցրի։
— Լիզա Հանիգանը,֊ պատասխանեց,֊ լսե՞լ ես։ Իռլանդացի է։
— Անունը ծանոթ է, բայց չէ։

Այդ երեկո գնացի տուն ժպիտը դեմքիս։ Տղան հեռախոսիս համարը կամ կապի որևէ միջոց չէր վերցրել, բայց վստահ էի, որ ինձ գտնելու էր։ Իսկ մինչ նրանից նամակ կստանայի, փնտրեցի Լիզա Հանիգանի անունն ու երգերը լսեցի։ Երբ վերջապես տղան ինձ չգիտեմ ոնց գտավ ու գրեց, պատասխանեցի. «Լիզա Հանիգանը հրաշալի է, ո՞նց մինչև հիմա չէի լսել»։

Տղայի հետ այլևս չեմ շփվում։ Ութ ամիս տևած վայրիվերումներից, իրարից հեռանալ֊մոտենալուց ու ցավից հետո ընդամենը մի քանի անգամ եմ տեսել նրան, որոնցից վերջինը՝ պատահաբար, Կոպենհագենում Լիզա Հանիգանի համերգի ժամանակ։ Ութ ամիս հետո տղայից երկու բան մնաց ինձ. լիքը ցավ ու Լիզա Հանիգանը։

Ես վերցրի Լիզային, դարձրի լրիվ իմը, իմ առօրյայի մի մասը։ Դեռ այն ժամանակ ես էի, որ հայտնաբերեցի չթողարկված We, The Drowned երգը ու միացրի նրա համար։ Դեռ այն ժամանակ սեփականացրի Լիզային, երգերը մտցրի մաշկիս տակ ու սկսեցի շնչակտուր սպասել նոր՝ At Swim ալբոմին։

Մի անգամ էսպես նստած էի տանը, Մորթենը նկատեց նմանությունը, ֆոտո արեց ու ֆոտոշոփեց

Մորթենի հետ առաջին ժամադրության ժամանակ երբ հարցրեց ով է իմ սիրած կատարողը, մնացածների անունները մի կողմ դրած Լիզա Հանիգանի անունը տվեցի։ Ու դրանից հետո սովորություն դարձրի։ Լիզան ասես իմ սիրած կատարողների թեմայից խուսափելու միջոց լիներ. նրան ոչ ոք չէր ճանաչում, ոչ ոք երգերը չգիտեր, ոչ ոք չէր կարող ինձ թարս նայել նրա անունը լսելով։

Բայց Մորթենը գիտեր։ Գիտեր նաև Դամիեն Ռայսին։ Եղել էր համերգին, երբ Լիզան արդեն հեռացել էր խմբից։ Եղել էր նաև Լիզայի մի առանձին համերգի։ Գիտեր երգերը։ Ու երևի պատճառներից մեկն էլ հենց դա դարձավ, որ Մորթենին նորից տեսա, հետո՝ նորից ու նորից, հետո՝ ամբողջ կյանքում։

Կոլեգայիս հենց Լիզա Հանիգանի երգերը խնդրեցի միացնել, երբ պիտի պառկեի յոթ տեսլայանոց սկաների մեջ, որ ստուգումներ աներ։ Ու ամիսներ անց այս պատմությունը պիտի պատմեի Լիզային, պիտի ծիծաղեր։ Հենց Լիզայի երգերն էի լսում ամեն օր, երբ թեզս էի գրում։ Ռիտուալ էր դարձել. հասնում էի գրասենյակ, միացնում կոմպս, միացնում At Swim ալբոմը, լսում այնքան, մինչև թեզիս տեքստը սկսեր ինքնաբերաբար հոսել էկրանին։ Մինչև հիմա էլ երբ պիտի աշխատանքիս վրա կենտրոնանամ, միացնում եմ նույն ալբոմը։ Ընդամենը երկու֊երեք անց խրվում եմ այն գործի մեջ, որի վրա մի քանի ժամ շարունակ չէի կարողանում կենտրոնանալ։

Լիզայի անունը անգամ թեզիս շնորհակալությունների բաժնում կա. «Այս թեզը չէր գրվի առանց ուղեկցող լավ երաժշտության։ Շնորհակալություն եմ հայտնում բոլոր այն երաժիշտներին, որոնք իրենց երաժշտությամբ ակամայից նպաստել են գրելու ընթացքին։ Հատուկ շնորհակալություն Լիզա Հանիգանին, որին հայտնաբերել եմ իմ PhD֊ի ամենասկզբում և որի երաժշտությունը լսել եմ ամեն օր թեզս վերջացնելիս»։

Այս ամռանն էր, երբ Դուբլինի փողոցներով քայլելիս Լիզա Հանիգանի պաստառը տեսանք. Դուբլինի ազգային համերգասրահում Stargaze կոչվող դասական երաժիշտների խմբի հետ հոկտեմբերին երկու համերգ է տալու։ Համերգները Լիզայի պաշտոնական էջերից ոչ մեկում նշված չէին։ Այդ օրերին էլ ամերիկացի շեֆս պիտի Օրհուսում լիներ, այսինքն՝ պետք էր այնպես ճամփորդել, որ չբացակայեի նրա՝ էստեղ գտնվելու օրերին։ Բայց ամեն ինչ էնքան լավ դասավորվեց, որ հարմարացրեցինք Դուբլինում Լիզայի երկու համերգներին էլ ներկա գտնվել։

Դուբլինն այս անգամ ավելի հարազատ էր, քան երբևէ։ Սարսափելի ցուրտ էր ու աշուն։ Մի տեսակ ավելի իռլանդական էր, ավելի իսկական, ավելի բնական։ Այն ամառներն ու արևները, որ տեսել եմ այնտեղ, արհեստական էին։ Ամառվանից հետո նաև հասցրել էի իռլանդացի հեղինակ Սալլի Ռունիի երկու գրքերը կարդալ, որոնք երկուսն էլ Դուբլինում են տեղի ունենում, ու ամեն ծանոթ տեղով անցնելիս ասում էի՝ տե՛ս, սա Ռունիի գրքից է։

Իսկ Լիզա Հանիգանի երկու համերգներն իր Դուբլինում իմ կյանքի մի բացառիկ փորձառություն էին։ Դասական գործիքները Լիզայի երգերը կախարդական էին դարձրել։ Մարմինս փշաքաղվում էր դրանք լսելիս։ Իսկ իմ ամենասիրած We, The Drowned֊ի կատարումը երբևէ լսածս ամենասքանչելի կատարումներից էր։ Էն կարգի, որ հույս ունեի՝ համերգը վինիլով կթողարկվի, որ կարողանամ նաև տանը լսել նորից ու նորից։

Բայց մինչ այդ կան նաև ստուդիայի ձայնագրությունները, որոնք լսում եմ նորից ու նորից, որովհետև այսօր երեքշաբթի է, ամերիկացի շեֆս էստեղ է, ու ես պիտի կենտրոնանամ աշխատանքիս վրա անգամ ուշ երեկոյան։

Դուբլին, Ալանիս Մորիսեթ ու 90֊ականներ

Դուբլինի մասին վաղուց եմ ուզում գրել։ Ուզում եմ գրել, քանի թարմ է, քանի չեմ մոռացել: Բայց արդեն ավելի քան մի ամիս է անցել, ու այնտեղ անցկացրածս ամեն մի վայրկյանը պինդ֊պինդ պահում եմ հիշողությանս մեջ։

Երբ փոքր էի, երկու մեծ երազանք ունեի. Իռլանդիա գնալ ու Ալանիս Մորիսեթի համերգին ներկա գտնվել։ Մեծանալով Հայաստանում՝ ես կարող էի ինքս ինձ թույլ տալ այսքան իրականանալի ու այսքան շոշափելի երազանքներ ունենալ, որոնք Եվրոպայում մեծացող դեռահասի համար սովորական բաներ են։

Բայց երկու երազանքներս էլ իրականացրեցի 2012֊ին։Ալանիս Մորիսեթին տեսա Բեռլինում, իսկ դրանից երկու ամիս անց մեկնեցի Իռլանդիա: Բայց 2012֊ին մտքովս չէր անցնում, որ մի օր երկու երնեկ մի տեղում են հայտնվելու։ Մի օր Ալանիս Մորիսեթի համերգին ներկա էի գտնվելու Դուբլինում, ու այնտեղ լինելու էի սիրածս մարդու հետ։

Իմ ու Մորթենի ծանոթությունից շատ քիչ եմ գրել։ Բայց մեր հարաբերությունների զարգացման մեջ առանձնահատուկ դեր ունեցավ երկուսիս հետաքրքրվածությունը երաժշտությամբ ու մասնավորապես երկուսիս հետաքրքրվածությունը հենց Ալանիս Մորիսեթով։ Հետևաբար, միասին նրա համերգին ներկա գտնվելը միայն ու միայն կախված էր Ալանիս Մորիսեթի՝ երաժշտական աշխարհ վերադառնալուց։

Բայց Դուբլինը միայն Ալանիս Մորիսեթը չէր։ Հայտարարված շրջագայությունից հենց Դուբլինն էինք ընտրել, որովհետև այն քաղաք էր ինքն իրենով, որտեղ կարելի էր անվերջ վերադառնալ ու չհոգնել, որտեղ կարելի էր ամառային արձակուրդի մի մասն անցկացնել, որտեղ պարզապես լիքը գրականություն ու երաժշտություն կա, ու հաստատ ոչ մի վայրկյան չես ձանձրանա։

Վարձեցինք հենց այն նույն հյուրատունը, որտեղ երեք տարի առաջ մնացել էի. համերգը նույն տեղում էր, ինչ երեք տարի առաջ Դամիեն Ռայսինը։ Իսկ ես շշմել էի, որ մեզ բաժին ընկավ հենց այն նույն սենյակը, ինչ երեք տարի առաջ։ Բայց հիմա երկուսով էինք երեք հոգանոց սենյակում։ Սենյակում ամեն ինչ նույնն էր, անգամ թեյի բաժակներն էին նույնը։ Միակ տարբերությունն այն էր, որ տոթ էր, ու պատուհանները բաց էինք թողնում գիշերը։ Իսկ երեք տարի առաջ սենյակի անկյունի դատարկ մահճակալի վրա անձրևի կաթիլներն էին կտկտում։

Երեք տարի առաջ Իռլանդիայում հայտնվել էի լրիվ կոտրված։ Գնացել էի այնտեղ վերականգնվելու, ու երևի ստացվեց, որովհետև երեք տարի անց նորից Իռլանդիայում էի, նորից նույն սենյակում ու կյանքիս ամենալավ հատվածում։

Առաջին օրը ես ու Մորթենը Դուբլինում թափառեցինք։ Երկրորդ օրը նույնպես թափառեցինք։ Երրորդ օրն էլ։ Մորթենը նախկինում Դուբլինում շատ կարճ ժամանակով էր եղել, իսկ ես բոլոր հետաքրքիր ծակուծուկերը գիտեի։ Հերթով անցնում էինք իմ սիրելի վայրերով, ու պատմություններ էի պատմում։

Բայց մեր այցելության գլխավոր իրադարձությունը հենց համերգն էր, իսկ առաջին շարքերում տեղ զբաղեցնելու համար այգում հայտնվել էինք դեռ կեսօրին, որ հերթի մեջ տեղ պահենք։ Ու անհամբեր էինք։

Ալանիսը շատ էր մեծացել։ Եվ սա ասում եմ ոչ միայն 1995֊ի համեմատ, երբ քսանմեկ տարեկան էր ու երբ նրան միայն էկրանից էի տեսնում, այլ հենց 2012֊ի։ Բեմի վրա վազվզելու համար երբեմն էներգիան չէր հերիքում, երբեմն բառերն էր մոռանում։ Բայց ո՞վ էր սպասելու, որ Ալանիսը հիշի բառերը։ Հանդիսատեսն ինքն էր երգում։ Հանդիսատեսը լրիվ մեկ էր դարձել, ու կարծես բոլորս հավաքվել էինք մեր դեռահասությունը հիշելու։ Ու հանդիսատեսը ներողամիտ էր, որովհետև հանդիսատեսն էլ էր մեծացել։

Ալանիս Մորիսեթի երգերի տակ մի ամբողջ սերունդ է մեծացել։ Մի ամբողջ սերունդ նրա բոլոր երգերն անգիր գիտի։ Կանանց մի ամբողջ սերունդ ազդվել է ու ավելի անկախ, ավելի անվախ ու ավելի անկեղծ դարձել։ Ու այդ սերունդը հավաքված էր Դուբլինում, այդ սերունդը ձայնակցում էր, այդ սերունդը հուզվում էր։

Իսկ ես մեծացել էի Հայաստանում։ Մեծացել էի Ալանիս Մորիսեթի երգերը ռադիոներից կասետների վրա ձայնագրելով, Պրահայից բերված երաժշտական ամսագրերից նրա նկարները կտրտելով, ամեն անգամ Հայաստանից դուրս գնացող ծանոթ֊բարեկամիս խնդրելով, որ նրա ձայնասկավառակներից բերի։ Մեծացել էի որպես իմ շրջապատից տարբերվող, որպես Հայաստանում Ալանիս Մորիսեթի երգերի տակ մեծացող միակ դեռահաս, որին բոլորը մատով էին ցույց տալիս ու «փոքրիկ Ալանիս» ասում։ Մեծացել էի առանց իմանալու, որ Դուբլինում Ալանիս Մորիսեթի երգերն իմանալու մեջ արտառոց բան չկար։

Համերգից հետո գնացինք մեկ այլ «համերգ»։ Մոտակա մի ակումբում Sing Along Social նախագիծն Ալանիս Մորիսեթի երեկո էր անցկացնում։ Ասել կուզի՝ հնչելու էր նրա Jagged Little Pill ալբոմն ամբողջությամբ, իսկ ներկաները հետը երգելու էին։ Ու համերգի ժամանակ կենդանի Ալանիսին ձայնակցող հանդիսատեսը համերգից հետո արդեն հարբած վիճակում լցվել էր ակումբ։ Ակումբում ներկաներն այլևս հանդիսատես չէին, այլ կատարող էին։ Բեմի վրա, պատերի տակ, բարի հերթի մեջ, սեղանների շուրջ, դռան մոտ։ Ներկաների կազմը բավական միապաղաղ էր. մոտ հարյուր կին մոտավորապես իմ տարիքի, մի քանի նույնասեռական տղամարդ, ու մեկ էլ Մորթենը։

Ինձ զարմացրել էր, թե իռլանդացիներն ինչպես են կարողանում ամենայն անկեղծությամբ ուրախանալ։ Ինձ զարմացրել էր, թե ինչպես էին բոլորը միաձայն երգում, բոլորը միասին պարում, ինչպես բոլորը բոլոր երգերի բառերը գիտեին, ինչպես էին մոտենում ու խոսում անծանոթների հետ, գրկում անծանոթներին։ Ակումբում ամենամաքուր ուրախությունն էր, որը զուրկ է ցանկացած ձևականությունից։

Ակումբում ինչ֊որ մի պահ ինչ֊որ մեկը սկսեց պլաստմասայե գդալներ բաժանել։ Սկզբում չէի հասկանում՝ ինչի համար էին։ Բայց երբ հնչեց Ironic֊ը, այդ բոլոր գդալներն օդ բարձրացան “It’s like ten thousand spoons” տողի հետ։

Իսկ Ալանիս Մորիսեթից հետո դիջեյը 90֊ականների այլ կին կատարողների երգեր միացրեց։ Մեկը մյուսի հետևից հնչում էին 90֊ականների սիրածս կատարողները սիրածս երգերով։ Ու բոլորը միասին երգում ու պարում էին։ Զարմացել էի։ Զարմացել էի նաև, որ այս երգերն ուրիշներն էլ անգիր գիտեն, որ սրանց տակ պարել կարելի է, որ ավելի քան հարյուր հոգի պարում է դրանց տակ։ Զարմացել էի, որովհետև երբ դեռահաս էի, զանազան քեֆերի ներկայանում էի հենց այս նույն փլեյլիսթով ու հենց այս նույն երգերը ոչ ոք միացնել չէր սիրում։ Ինձ միշտ ասում էին՝ սրանց տակ պարել հնարավոր չէ։ Ասում էին, ու հավատում էի։ Հավատում էի մինչև այդ գիշերը Դուբլինում։

Դուբլինում մեր հաջորդ օրն անցկացրինք թափառելով, գրախանութից գրախանութ մտնելով, լեպրեկոնների թանգարան գնալով, Ջոյսին բարև տալով ու դեռ չպատմված մնացած պատմություններով։

Հոկտեմբերին էլի ենք գնալու Դուբլին։ Այս անգամ Լիզա Հանիգանի համերգին, այս անգամ միանգամից երկուսը։ Ալանիս Մորիսեթն իմ դեռահասության կատարողն է, Լիզա Հանիգանը՝ հասունության, իսկ Դուբլինն այն քաղաքն է, որտեղ իմ Եսի բոլոր կտորները հանդիպում են իրար։

Վերջին 28 օրը Ֆինլանդիայում. օր 9, Կապույտ երազ

Յոենսուի լավ կողմերից մեկն այն է, որ քանի որ քաղաքում ոչինչ չի կատարվում, ամեն հետաքրքիր բան իրականացնելը քեզ վրա է։ Կարող ես զբաղվել էնպիսի բաներով, որոնց համար առաջ երբեք ժամանակ չէիր գտնում։ Ավելին՝ կարող ես միանալ հետաքրքրություններդ կիսող մարդկանց ու նրանց հետ զբաղվել քո ուզած բանով։

Երբ նոր էի տեղափոխվել էստեղ, ես էլ էդպիսի պայծառ մտքեր ունեի է՛լ ֆիլմի դիտումների, է՛լ հայերենի լեզվի կաֆե անցկացնելու, է՛լ ընթերցանության ակումբի, է՛լ երաժշտական երեկոների։ Բայց անիմաստ լավատես էի, որովհետև շուտով խրվելու էի աշխատանքի մեջ, ու միակ բանը, որ կարողանալու էի երբեմն-երբեմն կազմակերպել, սրճելը կամ տանն ընթրիքներն էին։

Այնուամենայնիվ, վերջերս Դինարան ֆեյսբուքով մեկ շուխուռ գցեց, որ հավաքում է բոլոր նրանց, ովքեր միասին նվագել-երգելու հավես ունեն, թե հետաքրքրվողներ կան, թող ձայն հանեն։ Միանգամից գրանցվեցի, հետն էլ սկսեցի ԴԴՏ-ի Это всё-ն ուկուլելեով պարապել։ Թե ինչու էդ երգը, չեմ կարող հստակ բացատրել։ Մենակ էն գիտեմ, որ նկատել էի, որ խմբում լիքը ռուսներ ու ռուսախոսներ կան։ Ուզեցի ռուսերեն որևէ երգ ընտրել, քանի որ ընտրված բոլոր երգերը կա՛մ անգլերեն էին, կա՛մ ֆիններեն։ Это всё-ն իմացածս ռուսերեն երգերից երևի ամենաանշառն էր։ Բայց որ պարզվեց՝ ուկուլելեով ահագին հեշտ է, էդ հաստատ։

Բազմալեզու երաժշտական ակումբի (այդպիսի անուն էր Դինարան տվել խմբին) առաջին հանդիպումն էսօր էր։ Ճիշտ է՝ իմ աշխատանքի համեմատ ցերեկային ժամ էր, բայց որոշեցի գործս ընդհատել, միանալ մի երկու ժամով, մանավանդ որ հենց մեր մասնաշենքի լսարաններից մեկում էլ հանդիպելու էինք։

Ընդհանրապես, Դինարան իմ Յոենսուի սոցիալական շրջանակի կարևոր մաս է կազմում։ Հետաքրքիր բան է․ երբ առաջին անգամ հանդիպել էի նրան, հաստատ գիտեի, որ երբեք մտերիմ ընկերներ չենք լինի։ Հիմա էլ եմ դրանում վստահ։ Բայց Դինարան կարևոր ներդրում ունի Յոենսուի սոցիալական կյանքում։ Իր էքստրավերտության շնորհիվ չի քաշվում նոր մարդկանց հետ ծանոթանալուց, այդ նոր մարդկանց տարբեր տեղեր կանչելուց կամ զանազան միջոցառումներ կազմակերպելուց։ Հա, ու մեկ-մեկ էլ միասին լանչի ենք գնում, երբեմն՝ Սաթուն էլ մեզ հետ։

Մի խոսքով, էսօր էդ օրն էր։ Դինարան եկավ Իրինայի հետ՝ մի ռուս տիկին, որը տասնութ տարի է, ինչ Ֆինլանդիայում է։ Իրինան պրոֆեսիոնալ դաշնակահարուհի է, ու պիտի նվագակցեր նապապես ընտրված հինգ երգերին։ Փնփնթաց, թե Ռիչարդ Մարքսի Right Here Waiting for You-ն ահագին բարդ երգ է, չենք կարողանալու երգել։ Հետաքրքիրն այն է, որ ի վերջո ամենալավ ստացված երգերից մեկը հենց դա էր։ Երևի նրանից էր, որ բոլորիս ծանոթ էր։

Հերթով սկսեցին գալ տարբեր ազգության ջահելներ։ Մի ֆին էլ կիթառով էր։ Ես իմ ուկուլելեն մի խորը տեղ պահեցի, որ ոչ ոք չասի՝ նվագի։ Սկսեցինք մի ֆիննական օրորոցայինով՝ Sininen uni (Կապույտ երազ)։ Հետաքրքիր է՝ երգի ինչ տարբերակ գտնում եմ Յություբում, ոչ մեկն էնքան սիրուն չի հնչում, ինչքան մեր կատարումն էր։ Իսկ ես դժգոհում էի, թե երգել չգիտենք։

Հետո անցանք Yesterday-ին։ Երևի եղածներից միակ երգն էր, որ քնից էլ հանեին, կերգեի։ Տարիներ առաջ, երբ կիթառի էի գնում, նվագում ու երգում էի Yesterday-ը։ Հիշում եմ՝ կիթառով ահագին բարդ էր։ Ուզեցի ուկուլելեով էլ փորձել, բայց էլի բարդ էր, զահլա չարեցի։

Մեկ էլ Голубой вагон-ը երգեցինք։ Էն երգերը, որոնք մեծամասնությունը չգիտեին, սկզբում մի երկու անգամ լսում էինք Յություբով։ Голубой вагон-ն էլ բացառություն չէր, բայց պարզվեց՝ երգի ֆիններեն ու անգլերեն տարբերակներն էլ կան։ Ու քանի որ ներկաների միայն կեսը ռուսերեն գիտեին, Դինարան որոշեց անգլերենի վրա կենտրոնանալ։ Ու էն տարբերակը, որը հնչեց էկրանից, ուղղակի կախարդական էր։

Կատարեցինք երգը ու վերջում մի տուն նաև ռուսերեն երգեցինք։ Հետաքրքիր զգացողություն էր․ կանգնած ես ֆիննական մի կորած քաղաքում ու երգում ես քո մանկության երգերից մեկը ուրիշ՝ քո չափահասության, պրոֆեսիոնալ ու անձնական կյանքի լեզվով։ Հետո պիտի գայի տուն ու փորփրեի այս աղջկա ալիքը ու լիքը սիրուն կատարումներ գտնեի։

Երաժշտական ակումբի հանդիպմանը մինչև վերջ չմնացի։ Հետ գնացի աշխատասենյակս ստատիստիկայի տնայինները ստուգելու ու այլ մանր-մունր պոչերով զբաղվելու, որ հանգիստ շաբաթ-կիրակին վայելեմ․ գիշերը Մորթենը գալիս է։ Բայց երաժշտական ակումբը շատ հավես բան էր։ Հիշեցի այն կիրակնօրյա առավոտը, երբ Մառլենը մեզ հյուր էր եկել, ու երեքով զանազան երգեր էինք նվագում ու երգում ու հարևաններին գժվացնում։

Bang

Ընդհանրապես, երգեր հազվադեպ եմ տեղադրում բլոգումս, բայց էս մեկն ուղղակի չեմ կարող չտեղադրել։ Թորի Էյմոսի Bang-ը 2017-ի իմ ամենասիրած երգն էր և ընդհանրապես բոլոր ժամանակների սիրածս երգերից է։

Ընդհանրապես, չեմ սիրում, երբ իմ սիրելի կատարողների երգերը որևէ ուրիշ մեկը վերակատարում է։ Մի տեսակ ջղայնություն է իջնում վրաս․ թե չէիր կարող ավելի լավ, չանեիր։ Մի կողմից էլ ինչ-որ բանի գողացվածության զգացողություն է։

Բայց էս մի վերակատարումն ուղղակի հրաշք է։ Մարմնովս սարսուռ անցավ լսելիս, աչքերս էլ մի քիչ լցվեցին։ Վայելեք։